Dat blijkt uit de nieuwste gemeentelijke rapportage over spanningen en radicalisering, die vrijdag is gepubliceerd. De stad staat volgens het onderzoek meer onder druk dan voorgaande jaren, maar er is geen sprake van georganiseerde netwerken of structurele dreiging. De spanningen zijn zichtbaar, versnipperd en emotioneel beladen – maar leiden zelden tot radicalisering.

Vooral de oorlog in Gaza heeft in 2023 diepe sporen getrokken. Meer dan de helft van de meldingen bij het stedelijk meldpunt spanningen stond daarmee in relatie. Demonstraties, online bedreigingen en spanningen op scholen en in buurten zetten verhoudingen op scherp.

Burgemeester Femke Halsema schrijft aan de gemeenteraad: ‘De weerslag van internationale conflicten op Amsterdam én de werkvloer is groot. Veel van de incidenten die de respondenten hebben benoemd, hadden te maken met de oorlog in Gaza en de gebeurtenissen rondom de wedstrijd tussen Ajax en Maccabi Tel Aviv.’

Extreemrechtse dreiging

Ook spanningen rond seksuele diversiteit namen toe. Lhbtq-evenementen, dragshows en voorlichting op scholen zijn vaker doelwit van protesten of online haatcampagnes. De rapportage spreekt van een ‘zorgelijke verharding van het maatschappelijk klimaat’, mede gevoed door internationale anti-wokecampagnes en digitale haatretoriek.

Opvallend is de verschuiving in het beeld van radicalisering sinds eerdere rapportages. In 2021 waarschuwde Halsema nog expliciet voor de toename van extreemrechtse dreiging in de stad, onder meer naar aanleiding van stickeracties van Vizier op Links en intimidatie bij moskeeën. ‘In sommige gevallen is een duidelijke relatie met extreemrechtse denkbeelden of groepen te zien,’ schreef ze toen.

In de huidige rapportage is die dreiging diffuser geworden. Klassieke extremistische groeperingen zijn grotendeels vervangen door losse netwerken en online platforms. Volgens Halsema hebben professionals ‘veel te maken met Amsterdammers die minder open staan voor andere meningen, een sterk wij-zij-denken tentoonspreiden of intolerant zijn tegenover mensen met een andere mening’.

Geen paniek

Een terugkerend motief in het onderzoek is het groeiende wantrouwen richting de overheid. Dat uit zich in protesten, anti-institutionele retoriek en het toenemende bereik van complottheorieën. Volgens Halsema raken extremistische denkbeelden ‘steeds vaker vermengd met bredere maatschappelijke onvrede’. Sociale media en gesloten online groepen spelen daarin een centrale rol.

Toch klinkt er weinig paniek door in de rapportage en brief. ‘Het merendeel van de professionals geeft aan dat zij goed om kunnen gaan met spanningen bij de doelgroep waar zij mee werken, en dat zij weten waar zij terecht kunnen met zorgen over (beginnende) radicalisering,’ aldus Halsema.

Halsema benadrukt dat ‘spanningen onvermijdelijk zijn in een diverse stad’, maar dat ingrijpen nodig is ‘wanneer deze spanningen tot geweld of uitsluiting leiden’.

Over de auteur: David Hielkema schrijft over de Amsterdamse politiek en is gespecialiseerd in onderzoeksverhalen. Tips of reageren? d.hielkema@parool.nl

Luister ook naar de Parool Podcast, dé podcast over Amsterdam waarin Raounak Khaddari en Tim Wagemakers je iedere week bijpraten over alles wat er in de stad gebeurt.