In de zomer van 2022 ligt Ilse Demaret te slapen. In haar droom ziet ze haar tweelingbroer Yannic in een museum uitleg geven aan een groep bezoekers. Ik moet wel aan het dromen zijn, denkt Demaret, want Yannic is dood.

ILSE DEMARET «Mijn tweelingbroer was een maand eerder uit het leven gestapt. Zijn dood was het zwaarste wat ik ooit heb meegemaakt. Mijn hele wereld stortte in. Ik kreeg paniekaanvallen en dacht dat ik hem uit loyaliteit misschien moest volgen. Maar toen kreeg ik die droom. Daar stond hij, vlak voor me, net levensecht. Ik kon met hem praten en hem aanraken. Yannic was eindelijk weer bij me.

»Toen ik wakker werd, had ik gemengde gevoelens. Aan de ene kant was ik verdrietig omdat ik opnieuw afscheid had moeten nemen. Heel even was hij zo dichtbij, maar ik moest hem weer afgeven. Aan de andere kant was ik heel blij, want ik had hem in mijn armen kunnen houden. Ook al was het maar even in mijn droom, hij was er! De droom gaf me een soort rust, want voor het eerst voelde het alsof hij niet helemaal was verdwenen.

»Ik ging meteen op zoek naar informatie over wat me was overkomen. Al snel leerde ik dat ik een lucide droom had gehad, een droom waarin je beseft dat je droomt. Omdat ik elke dag zoveel bezig was met Yannic en ernaar verlangde om hem terug te zien, droomde ik blijkbaar over hem. Het moment waarop ik besefte dat het eigenlijk onmogelijk was dat hij daar stond, maakte me lucide. Daardoor kon ik bewust meemaken wat er gebeurde.

»Ik wilde hem nog vaker zien, dus begon ik boeken en wetenschappelijke literatuur over lucide dromen te verslinden. Zo leerde ik dat je jezelf kunt trainen om meer controle over je dromen te krijgen.»

Ilse Demaret: ‘De broer in mijn dromen is geen herrezen versie van Yannic. Hij is niets meer dan een hallucinatie van mijn hersenen op basis van mijn herinneringen aan hem.’Carmen De Vos

HUMO Is dat gelukt?

DEMARET «Ja. Ik heb geleerd hoe ik hem kan oproepen. In mijn lucide dromen heb ik een nieuwe relatie met mijn broer. Overdag kan ik geen nieuwe herinneringen met hem maken, maar ’s nachts wel. We gaan bijvoorbeeld schaatsen of zwemmen, of we vliegen boven de huizen. Ik vertel hem over wat er in mijn leven gebeurt, hoe zijn dochters het stellen en hoe iedereen hem ontzettend mist.

»Emoties zijn zeer intens in dromen. Verdriet en angst voelen sterker aan dan in het wakkere leven en kunnen soms overweldigend zijn. Tegelijk heeft die intensiteit iets helends. Ik neem in elke droom bewust afscheid van mijn broer. Dat is zwaar, maar door die emoties telkens opnieuw te doorleven, leer ik ze te verwerken.

»Als ik Yannic omhels, is zijn fysieke aanwezigheid tastbaar. Wanneer ik huil in mijn droom, zijn het echte tranen. Fysiek gebeurt er niets, maar mijn emoties en ervaringen zijn wél echt. Het gevoel dat mijn broer ergens diep vanbinnen in mijn geheugen en lichaam een belangrijke plaats behoudt, schenkt me enorm veel troost. Door in mijn droomwereld met hem verbonden te blijven, kan ik ook doorgaan in het wakkere leven. Maar ik bewaak altijd het evenwicht tussen verbonden blijven met mijn broer en verder leven zonder hem. Natuurlijk zou ik hem het liefst elke nacht willen zien en spreken, maar dat is niet haalbaar. Rouwexpert Manu Keirse zegt dat je een geliefde niet moet loslaten, maar anders moet leren vasthouden. Mijn dromen hebben me daarbij geholpen.»

Overdag trainen

Je overleden dierbaren terugzien, vliegen, het WK voetbal winnen of je wildste erotische fantasieën beleven: alles kan in een lucide droom. Maar hoe leer je dat? Psycholoog Tim Post is de bekendste droomcoach van de Benelux en wil ons wel een eind op weg helpen.

TIM POST «Ik beleefde mijn eerste lucide droom toen ik 7 jaar oud was. Het was een nachtmerrie: de heks uit het sprookje van Hans en Grietje had me opgesloten in een kleine ijzeren kooi. Dat personage spookte al weken door mijn hoofd door de Disneyfilms die ik keer op keer bekeek. Ik schreeuwde in mijn droom naar mijn ouders: ‘Maak me alsjeblieft wakker!’

»Bijna tien jaar later vertelde een vriend op de middelbare school me over lucide dromen. Hij zei: ‘Als je beseft dat je droomt, kun je leren je droom te sturen.’ Vanaf dat moment liet het onderwerp me niet meer los. Ik wilde weten hoe lucide dromen werken, hoe je ze kunt beheersen, wat er in je hersenen gebeurt en wat de wetenschap ervan maakt. Ik begon stapels boeken over het onderwerp te lezen. Later ging ik psychologie studeren en schreef ik mijn eindverhandeling over lucide dromen.

Tim Post: ‘Ik beleefde mijn eerste lucide droom toen ik 7 jaar oud was: de heks uit het sprookje van Hans en Grietje had me opgesloten in een kleine ijzeren kooi.’Carmen De Vos

»Na mijn studie heb ik een bedrijfje opgezet. Nu leer ik cursisten in workshops en met persoonlijke coaching hoe ze hun dromen kunnen sturen.»

HUMO Welaan dan: hoe doe je dat, lucide dromen?

POST «Het proces bestaat uit drie stappen. Eerst moet je je dromen leren herinneren. Hoe beter je je dromen onthoudt, hoe makkelijker het wordt om in toekomstige dromen lucide te worden. Zodra je ’s ochtends wakker wordt, moet je je volledig concentreren op wat je hebt gedroomd. Blijf zo stil mogelijk liggen, doe het licht niet aan en hou je ogen gesloten – externe prikkels kunnen je droomherinnering namelijk verstoren. Schrijf je droom vervolgens op in een schrift of een dagboek. Praat er ook over met familie of vrienden, want zo komen er soms extra details terug.

»De tweede stap is je dromen analyseren. Na een paar weken kun je terugbladeren in je droomdagboek om patronen te ontdekken. Misschien droom je vaak over een specifieke plek, een bepaald voorwerp of een persoon, zoals Ilse over haar tweelingbroer. Die zogenaamde droomtekens kun je gebruiken als triggers om lucide te worden in je dromen.

»De derde stap is de voorbereiding voor het lucide dromen. Vóór je in slaap valt, spreek je tegen jezelf de intentie uit dat je je bewust zult worden van die droomtekens zodra je erover droomt. Zeg het letterlijk tegen jezelf terwijl je indommelt. Bijvoorbeeld: ‘Ik zal straks dromen over mijn tweelingbroer.’»

HUMO Wanneer heb je het meest kans op een lucide droom?

POST «Tijdens de vroege ochtend, na de diepe slaapfasen. Dan schakelt je lichaam over naar lichtere slaapfasen, waarin de remslaap overheerst. Dat is het moment waarop intense, levendige dromen vaker voorkomen. Wij leren onze cursisten om de momenten van lichte waakzaamheid in de ochtend te benutten – als je je slaaphouding even verandert of als je kort wakker wordt, bijvoorbeeld. Gebruik dat moment om tegen jezelf te zeggen: ‘Ik wil lucide dromen.’ Sommige mensen slagen erin om op één ochtend meerdere lucide dromen mee te maken.»

HUMO Om die reden zetten sommige mensen hun wekker in de vroege ochtend, zodat ze weer in slaap kunnen vallen met hun mantra om lucide te dromen.

POST «Klopt, dat is een doeltreffende methode. Maar als je het elke nacht doet, zul je natuurlijk doodmoe worden. Daarom raad ik aan die techniek alleen te gebruiken om je eerste lucide dromen te ervaren.»

HUMO Kun je jezelf ook overdag trainen?

POST «Absoluut. Wat we overdag beleven, beïnvloedt voor een deel de inhoud van onze dromen. Als je jezelf tijdens je wakkere uren geregeld afvraagt of je nu droomt, kan die vraag later in je dromen terugkomen.»

HUMO Hoe kun je dan testen of je echt droomt, zowel in het echte leven als in een droom?

POST «Goede vraag, want dromen lijken zo levensecht dat het moeilijk is ze te herkennen. Wie weet ben jij nu aan het dromen? (lacht)

»Tijdens het dromen functioneert ons werkgeheugen minder goed, waardoor we details niet kunnen onthouden. Een eenvoudige test is om in je droom te kijken naar een object dat rijk aan details is, zoals een horloge. Bestudeer het even, kijk weg, en bekijk het daarna opnieuw. De kans is groot dat het horloge compleet is veranderd – dat het een andere tijd aangeeft, of een andere kleur of zelfs vorm heeft. Dat is een duidelijk signaal dat je droomt.»

In de film ‘Inception’ gebruikt het personage van Leonardo DiCaprio een tol om te kijken of hij droomt of wakker is.RV

HUMO Hebben sommige mensen meer aanleg voor lucide dromen dan anderen?

POST «Ja, hoewel het lastig is om precies te zeggen waar die aanleg vandaan komt. Uit studies blijkt dat natuurlijke lucide dromers vaak introvert en intellectueel ingesteld zijn, en veel met hun eigen gedachten bezig zijn. Ook lichte slapers hebben een voordeel: hun hersenen blijven tijdens de remslaap actiever, waardoor het voor hen makkelijker is om te beseffen dat ze dromen.

»Het tempo waarin beginners hun eerste lucide droom beleven, verschilt daardoor enorm. Sommige mensen lukt het al na één nacht en anderen doen er maanden over, ondanks het feit dat ze dezelfde technieken toepassen.»

Hallucinaties

HUMO Neem ons eens mee in jullie droomwereld.

DEMARET «In mijn dromen vlieg ik graag. Dat voelt zo bevrijdend aan. De eerste keer was het alsof ik mezelf overwon. Door controle te krijgen in mijn droomwereld voelde ik mezelf groeien. Dat vertrouwen heb ik meegenomen in het wakkere leven.»

POST «Het is werkelijk magisch. Ons dromende brein is in de remslaap hyperactief en hypercreatief. Daardoor voelen dromen veel indringender en intenser aan dan onze belevingen overdag.

»Dromen zijn multisensorisch: je hebt een imaginair lichaam waarmee je kunt bewegen, voelen en zelfs ruiken. Je kunt er vrij mee rondwandelen alsof je in een persoonlijke realiteit zit die je hersenen voor jou simuleren.»

DEMARET «Je komt op plekken en ontmoet mensen die levensecht lijken. In mijn dromen loop ik soms over gras dat net zo aanvoelt als in het echte leven. Of ik ga zwemmen met mijn broer, en het water voelt écht: de koelte op mijn huid, of de geur van chloor in een zwembad. Je hersenen weten immers precies hoe dingen aanvoelen en gebruiken die info om een realiteit na te bootsen.»

HUMO Kun je dan nog een onderscheid maken tussen droom en werkelijkheid?

DEMARET «Ja. Natuurlijk wilde ik in het begin geloven dat het echt mijn broer was, omdat ik zoveel pijn had. Maar ik ben me er tijdens mijn dromen altijd bewust van dat wat ik zie en ervaar niet echt is. Als ik mensen vertel over mijn droomervaringen, antwoorden ze soms: ‘Ik praat ook met de doden!’ (lachje) Zo werkt het natuurlijk niet. De broer in mijn dromen is geen herrezen versie van Yannic. Hij is niets meer dan een hallucinatie van mijn hersenen op basis van mijn herinneringen aan hem.»

HUMO Hoe stuur je een droom?

POST «Met je geest. Je stuurt je verwachtingen over wie of wat je zult zien om scenario’s te creëren.»

DEMARET «Waar wil je zijn? Wie wil je zien? Wat wil je doen? Alles wat je je kunt voorstellen, kun je in principe beleven in een droom, zolang je er écht van overtuigd bent dat het zal gebeuren. Als ik wil dat mijn broer verschijnt, focus ik me volledig op hem. Ik denk aan zijn kenmerkende eigenschappen – hoe hij eruitziet, hoe hij beweegt – en stel me voor dat hij naast me staat. Soms gebeurt dat meteen, soms heeft mijn brein wat meer tijd nodig om mee te werken. Focus is daarbij cruciaal. Dromen zijn van nature instabiel, dus als je gedachten afdwalen, kan je luciditeit vervagen en verlies je de controle. Het is een vaardigheid die je moet blijven oefenen.»

POST «De bekendste techniek is je voorstellen dat je een nieuwe ruimte binnenstapt door een deur. Dat werkt erg goed omdat ons brein gewend is aan het idee dat er achter een deur iets nieuws te ontdekken valt. Als ik oprecht geloof dat Michael Jordan achter een deur zit voor een gepersonaliseerde peptalk over motivatie, vergroot dat de kans dat hij er in mijn droom ook zal zijn.

»Naarmate je meer ervaring hebt, leert je brein dat in dromen vrijwel alles mogelijk is en heb je almaar minder hulpmiddelen nodig, zoals een deur of een pad. Het wordt dan veel eenvoudiger om je dromen rechtstreeks te sturen.»

Erotische fantasieën

HUMO Ilse Demaret gebruikt haar dromen om de dood van haar broer te verwerken, maar veel mensen hebben andere, minder spirituele ambities. Seksdromen staan bovenaan op alle lijstjes.

POST (lacht) «Elk onderzoek bevestigt dat seksuele fantasieën met stip op nummer één staan bij beginnende dromers, gevolgd door het verlangen om te vliegen. Erotische dromen zijn heel populair omdat onze hersenen en lichamen nauwelijks een onderscheid maken tussen droomseks en echte seks. Het voelt extreem echt aan, en soms zelfs intenser dan in de werkelijkheid.

»De nieuwsgierigheid voor die instinctieve verlangens neemt op den duur af. Na een paar keer willen de meeste mensen verder gaan. Tijdens een lucide droom kun je enorm creatief zijn: sommige artiesten gebruiken hun dromen om muziek te componeren, schilderijen te maken of fantastische parallelle universa te creëren. Daar kunnen ze overdag mee voort.»

Tim Post: ‘Erotische dromen zijn heel populair omdat onze hersenen en lichamen nauwelijks een onderscheid maken tussen droomseks en echte seks. Het voelt extreem echt aan, en soms zelfs intenser dan in de werkelijkheid.’Carmen De Vos

HUMO In dromende toestand legt je brein allerhande nieuwe verbanden die je zelf nog niet had gemaakt, zegt topdokter en neuroloog Steven Laureys. ‘Het is dus plausibel dat we tijdens de droomslaap creatieve oplossingen vinden waar we niet aan denken wanneer we een probleem louter rationeel benaderen.’

POST «Zo is dat. Lucide dromen zijn uitstekend geschikt om nieuwe ideeën te krijgen. Zie het als een brainstormsessie waarbij je toegang hebt tot de diepste lagen van je verbeelding. Toen ik op zoek was naar een naam en een logo voor mijn bedrijfje, heb ik in één van mijn lucide dromen een vergaderzaal gecreëerd vol visionaire geesten, zoals Walt Disney en Steve Jobs. Toen ik wakker werd, had ik tonnen inspiratie om mee aan de slag te gaan, met als resultaat Snoozon, zoals mijn bedrijf heet.»

HUMO Waarvoor zet u uw dromen nog in?

POST «Lucide dromen zijn een krachtig repetitiemiddel. Ik gebruikte mijn droombewustzijn om me voor te bereiden op mijn rijexamen. In mijn dromen stelde ik me de hele dag tot in de kleinste details voor, van de zenuwen vooraf tot de focus op de weg tijdens het examen. Daardoor had ik tijdens het examen aanzienlijk minder stress.

»Ik had ook jarenlang last van plankenkoorts. Toen ik voor het eerst een grote lezing over lucide dromen moest geven, was ik weken op voorhand al nerveus. In mijn dromen repeteerde ik keer op keer hoe ik voor een volgepakte zaal zou staan en mijn verhaal zou vertellen. Toen de grote dag er uiteindelijk was, voelde het aan alsof ik het al honderd keer had gedaan. Veel van mijn cursisten gebruiken hun lucide dromen om zich voor te bereiden op sociaal stressvolle situaties, zoals sollicitatiegesprekken of ongemakkelijke ruzies.

»Sommige topsporters gebruiken lucide dromen om hun prestaties te verbeteren. Een tennisser kan zijn service oefenen, een hoogspringer de perfecte sprong. Niet alleen vermindert dat de stress tijdens een beslissend moment, die trainingen maken hen ook écht beter in hun discipline.»

HUMO Wacht even: een tennisser wordt beter door in zijn slaap te trainen?

POST «Precies, daar is almaar meer bewijs voor. Er zijn onderzoeken gedaan waarin deelnemers een salto moesten uitvoeren in een gymzaal. Wie de oefening in zijn dromen herhaalde, voerde de beweging daarna veel soepeler en nauwkeuriger uit. Andere onderzoekers lieten mensen muntjes in een bekertje gooien, waarna ze in drie groepen werden verdeeld. De eerste groep mocht fysiek oefenen, de tweede groep niet, en de derde groep oefende in lucide dromen. De dromers verbeterden hun vaardigheden bijna even sterk als de groep die fysiek oefende.»

Ilse Demaret: ‘In mijn dromen maak ik mijn onderbewustzijn duidelijk dat ik écht moet stoppen met snoepen – een beetje zoals bij hypnosetherapie. En het lijkt te werken: ik snoep minder.’Carmen De Vos

HUMO Hoe kan dat?

POST «Wanneer je een fysieke beweging uitvoert, zoals een bal gooien of een salto maken, worden specifieke hersengebieden actief om die beweging soepel uit te voeren. Opmerkelijk genoeg worden diezelfde hersengebieden óók actief wanneer je je die beweging alleen maar voorstelt, bijvoorbeeld door je ogen te sluiten en jezelf mentaal te laten balanceren op een evenwichtsbalk. Daardoor is het perfect mogelijk om motorische vaardigheden te oefenen zonder dat je ze fysiek uitvoert. Hetzelfde principe speelt een rol in lucide dromen, blijkt uit onderzoek: je hersenen simuleren bewegingen alsof je ze echt uitvoert, zelfs terwijl je lichaam in diepe rust verkeert.

»Wel is het zo dat je niet zomaar iets kunt leren wat je niet beheerst. Stel dat iemand zonder enige kennis van de piano meesterwerken probeert te spelen in een lucide droom: dat zal niets opleveren, want je hersenen missen de voorkennis over welke toets welke klank voortbrengt. Het resultaat klinkt wellicht virtuoos in de droom, maar slaat nergens op in de werkelijkheid.»

HUMO Volgens onderzoek kunnen lucide dromen ook diepere psychologische inzichten geven.

POST «Een lucide droom heb je nooit volledig onder controle. Zelfs als je de regisseur bent, blijft je onderbewustzijn actief meeschrijven. Dat maakt het mogelijk om in dialoog te gaan met dat onderbewustzijn. Je kunt bijvoorbeeld een vraag stellen aan een persoon in de droom, of zelfs aan een object dat in je droom aanwezig is.

»Eén cursiste had last van terugkerende nachtmerries, waarin ze werd achtervolgd door een heks. Die dromen verstoorden haar nachtrust zo ernstig dat ze zelfs bang was om te gaan slapen. Tijdens onze trainingen leerde ze om in zo’n nachtmerrie lucide te worden en niet meer weg te rennen. In plaats daarvan draaide ze zich om, ze keek de heks recht in de ogen en vroeg: ‘Waarom achtervolg je me?’ De heks antwoordde dat er een grote spin op haar rug zat en dat ze haar wilde waarschuwen. Dat verhaal bleek symbolisch: de droom gaf haar aanwijzingen over angsten en onverwerkte gedachten in haar leven.

»Na die confrontatie veranderde de heks in een soort vriendin, waarna de nachtmerries ophielden. Ze voelde zich rustiger en had het gevoel dat ze iets belangrijks had geïntegreerd en verwerkt. Dat is de kracht van lucide dromen: ze stellen je in staat om een diepere connectie met jezelf aan te gaan. Wat je daaruit haalt, is heel persoonlijk.»

‘Er bestaan al langer therapieën waarbij je je ogen sluit en je voorstelt dat een overleden dierbare naast je zit. Zulke methodes kunnen effectief zijn, maar lucide dromen werken vaak nóg sterker.’Carmen De Vos

HUMO Een ander voorbeeld is rouwverwerking, zoals Ilse Demaret vertelde.

POST «Klopt. Sommige cursisten gebruiken hun lucide dromen om nog één laatste gesprek te voeren met een overleden dierbare. Ze zeggen of vragen dingen die ze in het echte leven niet meer hebben kunnen uitspreken. Hoewel het maar een droom is, ervaren veel mensen een intense emotionele opluchting na zo’n ontmoeting. Het voelt aan alsof er iets is geheeld of verwerkt, ook al weet je rationeel dat het niet echt was. Dat is de paradox van lucide dromen: je bent je ervan bewust dat het een droom is, en toch kunnen je emoties op een diep niveau worden opgelost dankzij die ervaring. Je brein maakt dat onderscheid niet zo scherp als je zou denken.

»Er bestaan al langer therapieën waarbij je je ogen sluit en je voorstelt dat een overleden dierbare naast je zit. Zulke methodes kunnen effectief zijn, maar lucide dromen werken vaak nóg sterker. Ons brein staat tijdens die dromen veel meer open voor het verwerken van onze emoties. Als de wetenschap zich daar verder in verdiept, kunnen we misschien nog meer inzichten verwerven en heling bewerkstelligen dan we voor mogelijk houden.»

DEMARET «Binnenkort heb ik afspraken met twee professoren in de psychologie in Leuven en Hasselt, omdat ze geïnteresseerd zijn in mijn rouwtraject. Er zijn zoveel mogelijkheden. Ik experimenteer nu met zelf-inceptie: in mijn dromen maak ik mijn onderbewustzijn duidelijk dat ik écht moet stoppen met snoepen – een beetje zoals bij hypnosetherapie. En het lijkt te werken: ik snoep minder. Is dat een placebo-effect? Of werkt het echt? Ik ben zeker kandidaat voor zo’n onderzoek.»

Ook in ‘Inception’ hebben alle personages controle over hun dromen.Stephen Vaughan

HUMO Het klinkt allemaal wel vermoeiend. Waarom moeten we na een drukke dag ook ’s nachts nog werken en leren? Slapen dient toch om ons lichaam rust te gunnen?

POST «Dat is een veelvoorkomende misvatting. Slapen staat niet de hele nacht gelijk met rusten. Tijdens de remslaap zijn sommige hersengebieden zelfs actiever dan wanneer je wakker bent. Wetenschappers noemen het de paradoxale slaap: iemand lijkt vredig te slapen, maar in zijn of haar hersenen gebeurt er van alles. Dromen draait niet om rusten, maar om je ervaringen verwerken en oplossingen bedenken. Het enige dat lucide dromers anders doen, is de regie in handen nemen in plaats van het proces te ondergaan.»

Wie met vragen over zelfdoding zit, kan bellen naar het gratis nummer 1813 of surfen naar www.zelfmoord1813.be. Heb je nood aan een gesprek? Dan kun je terecht bij Tele-Onthaal op het nummer 106 of via chat op www.tele-onthaal.be. Jongeren kunnen terecht bij Awel op telefoonnummer 102, of via awel.be.