Ze ‘stond te popelen’ om weer aan de slag te gaan, om als dertiger, net zoals haar vrienden, weer een leven en carrière op te bouwen. Iris (een gefingeerde naam) had ruim anderhalf jaar niet gewerkt, vanwege een agressieve vorm van kanker. Ze was ‘zo blij’ om weer te beginnen, op een van de vele afdelingen van de gemeente Amsterdam, zo vertelt ze woensdagmiddag aan de rechter.

Na maanden weer langzaamaan haar uren te hebben opgebouwd, komt ze in september 2024 onder een collega te vallen, David (ook een gefingeerde naam). Al snel beginnen de avances. Er ontstaat een romance van een paar weken. Ze houden het geheim, hij is immers haar meerdere. Maar dan komt ze erachter dat ze zwanger van hem is.

In november deelt ze het nieuws met hem, waarna de relatie verzuurt. Hij zou niets met de zwangerschap te maken willen hebben. Iris breekt de zwangerschap af. Rond diezelfde tijd heeft ze een gesprek met haar teammanager over een ‘ingreep’, maar specificeert dit verder niet. Ze is ‘hevig geëmotioneerd’, schrijft de gemeente in een van de rechtbankstukken.

Gewacht op ‘officiële melding’

Haar teammanager gaat kort daarop bij David na of haar functioneren naar behoren is, met het oog op haar re-integratie. David heeft niemand op de hoogte gesteld van zijn affaire met Iris, iets wat hij volgens de regels van de gemeente als meerdere wel had moeten doen. Zijn oordeel is negatief. Hierdoor wordt Iris niet beter gemeld, iets wat ze zelf juist graag wil en waar de bedrijfsarts positief tegenover staat.

Iris besluit naar een vertrouwenspersoon te stappen. Ze verzamelt de moed om haar teammanager in te lichten over haar en David. Niet lang daarna praat ze ook met de afdeling van de gemeente die over integriteitsschendingen gaat, Bureau Integriteit. Ze gaat ervan uit dat de zaak nu zal worden opgepakt. De gemeente stelt achteraf nog op een ‘officiële melding’ te hebben gewacht.

Nu, vier maanden later, is er nog steeds geen concrete actie ondernomen. Iris zit ondertussen thuis – zolang David daar nog rondloopt voelt het voor haar niet veilig om terug te komen, zegt ze.

Daarom staan ze deze woensdag in de rechtbank. Ze wil met een kort geding afdwingen dat de gemeente opschiet. Iris verwijt haar werkgever op meerdere vlakken niet voortvarend op te treden, eerder al in haar re-integratie, en vervolgens in de afhandeling van haar meldingen over grensoverschrijdend gedrag.

‘Te lastig om te onderzoeken’

Het klinkt bekend. Al jaren komen verhalen naar buiten over misstanden bij de gemeente, en het gebrek aan optreden van de werkgever bij meldingen hierover. Ruim een jaar geleden tekende onderzoeksbureau Verwey-Jonker dit op in een rapport, waaruit bleek dat 55 procent van bijna 7000 ambtenaren die meewerkten aan het onderzoek vernederingen, pesterijen of uitsluiting meemaakten. 25 procent van de medewerkers met een niet-Europese achtergrond zei te zijn gediscrimineerd. Leidinggevenden werden vaak als de schuldigen aangewezen.

Het Parool sprak daarop met tientallen ambtenaren. Een van hen vertelde bijvoorbeeld over grensoverschrijdend gedrag van een leidinggevende. Na dat bij een andere leidinggevende te hebben gemeld, werd haar geadviseerd ‘op een andere verdieping te gaan zitten’. Op een andere afdeling kreeg een zwarte medewerker discriminerende opmerkingen te horen. Bureau Integriteit liet weten dat haar casus ‘te lastig is om te onderzoeken’.

De gemeente stelde ‘er hard aan te werken om dit aan te pakken’, maar zich ‘ook te realiseren dat dit niet van vandaag op morgen is opgelost’. Op vragen van Het Parool deze week benadrukt verantwoordelijk wethouder Hester van Buren (Personeel) dat een veilige werkomgeving ‘niet met één druk op de knop geregeld’ is (zie kader voor volledige reactie).

Whatsappgeschiedenis

De beloftes op beterschap vanuit de gemeente maken het des te schrijnender dat Iris deze week in de rechtbank tegenover haar werkgever stond. Opnieuw is het niet gelukt om via de officiële wegen van de gemeente tot een oplossing voor deze integriteitsschending te komen.

Want nadat ze haar teammanager heeft ingelicht over de kortstondige relatie tussen haar en David, gaan er weken voorbij zonder dat ze iets hoort. Na tussenkomst van haar jurist, die gemeentesecretaris Peter Teesink over de casus mailt, is er even hoop dat er wat gaat gebeuren. Teesink, die als hoogste ambtenaar bij de gemeente verantwoordelijk is voor al het personeel, noemt de situatie in een mail terug namelijk ‘zeer ernstig’.

Bureau Integriteit wordt ook aangehaakt, maar pas een kleine twee maanden later krijgt Iris een update: áls er een onderzoek komt, zullen ze ‘kijken naar documenten en gegevens’ en ‘gesprekken met betrokkenen en beklaagde’ voeren.

Het standpunt van de gemeente is dat Iris pas op 2 juni een officiële melding maakt, en dat er sindsdien dus minder tijd overheen is gegaan. Bovendien zegt de gemeente dat Iris op verzoeken om meer informatie, zoals de gehele Whatsappgeschiedenis tussen haar en David, niet thuis geeft. Er zijn wel delen van de conversatie met de gemeente gedeeld, waaruit de seksuele aard van de relatie blijkt.

Overeind blijft: al die tijd is David gewoon aan het werk.

Gedragscode voor ambtenaren

De rechter probeert met een simpele vraag tot de kern van de zaak te komen. “Wanneer is het onderzoek klaar?” vraagt hij aan een onderzoeker van Bureau Integriteit, aanwezig in het kort geding. “We zitten in de analysefase,” begint zij. “Maar, kunt u een schatting geven?” Probeert de rechter. “Ik heb nog niet alle stukken,” reageert de onderzoeker, “dus ik weet niet hoelang het nog duurt.” De duur van onderzoeken bij BI kan variëren van een aantal weken tot zeker een jaar, stelt ze daarna.

Bureau Integriteit moet onder meer bepalen of David de regels heeft overtreden. De gemeente heeft een gedragscode voor ambtenaren. Daarin staat dat ‘onwenselijke privérelaties’ gemeld moeten worden. Want: ‘Zo willen we bijvoorbeeld niet dat partners elkaars werk beoordelen, controleren of goedkeuren.’ In een andere beleidslijn staat dat ‘misbruik van bevoegdheden of positie’ en ‘ongewenst gedrag’, waaronder van seksuele aard, onder ‘integriteitsschendingen’ vallen.

Iris vindt het pijnlijk dat zij thuis zit, en David gewoon aan het werk is. “Ik heb het gevoel dat hij wordt beschermd en ik niet,” zegt ze in de rechtbank. De gemeente zegt daarop dat een schorsing ‘aan de orde zou kunnen zijn als de eerste bevindingen van het onderzoek daar noodzaak aan geven’. Zij zien de meest haalbare oplossing op korte termijn dat hij blijft zitten en Iris opstart bij een andere plek binnen de gemeente.

Hoe gaat het verder bij de gemeente? ‘Moed bij veel collega’s is inmiddels weg’

Iris is niet de enige bij de gemeente die een gebrek aan oplossingen ervaart, ook nadat de gemeente als werkgever zo onder vuur kwam te liggen. Het Parool deed een rondgang langs de ambtenaren die we eerder spraken om te vragen hoe het nu gaat. Op een enkeling na zijn ze teleurgesteld.

Een van de ambtenaren vertelt dat er een keer een sessie is geweest waarin ze mochten aangeven wat er speelt op de werkvloer, daar bleef het vervolgens bij: “De bestuurder heeft de bevindingen in een Excelsheet gezet. Verder is er niets gedaan, geen training, geen vervolggesprek, niets.” Een collega van hem schrijft: ‘Nog veel ellende aan de hand’.

Een ambtenaar op een andere afdeling spreekt van een paar ‘symbolische stappen’. “Ze lijken vooral bedoeld om op papier te laten zien dat de werkgever ‘wel iets’ heeft gedaan, maar in de praktijk komen er bijna geen mensen opdagen bij die bijeenkomsten,” zegt ze. “De moed bij veel collega’s is inmiddels weg.”

Een bron bij de reiniging geeft aan dat er wel iets van verbetering is: ‘De verantwoordelijkheden van de leiding zijn meer afgebakend. (...) Ik denk dat het beleid extra onder de loep is genomen.’

Eind juni dit jaar schrijft de Nederlandse Arbeidsinspectie dat de gemeente de arbowet overtreedt. De gemeente zou weliswaar ‘stappen’ hebben gezet om ongewenst gedrag te voorkomen, maar er zouden nog steeds geen ‘goede maatregelen’ worden genomen op de afdelingen. Ook constateert de inspectie dat de ‘registratie en afhandeling van meldingen van ongewenst gedrag niet goed is ingericht’. Daardoor voelen ambtenaren zich ‘niet gehoord en serieus genomen’.

Verantwoording: Het Parool heeft zich voor dit artikel gebaseerd op de rechtbankstukken die zijn ingediend, zowel door de gemeente Amsterdam als de jurist van Iris. Ook woonden we het kort geding bij. Iris en David zijn gefingeerde namen. Iris wilde niet geïnterviewd worden voor dit artikel.

Grensoverschrijdend gedrag bij de gemeente Amsterdam, illustratie: Yoko HeiligersBron Yoko Heiligers

Over de auteur: Roos van Riel werkt sinds 2024 bij Het Parool. Ze richt zich vooral op langere onderzoeksprojecten. Tips? roos.van.riel@parool.nl.