Defensie-expert Michelle Haas: ‘Grote aankondigingen zijn niet genoeg, je moet ook de bevolking meekrijgen’

“Duitsland moet het sterkste leger in Europa maken”, zei bondskanselier Friedrich Merz in zijn eerste toespraak aan de Bondsdag. Volgens hem is dit gepast voor “het meest bevolkte en economisch sterkste land in Europa”. Toch markeert het een grote koerswijziging tegenover het beleid dat het naoorlogse Duitsland jaren heeft gevoerd.

“Normaal gezien hebben landen met de grootste economische macht ook een sterk uitgebouwd leger”, zegt Michelle Haas, die aan de UGent het defensiebeleid van Europese landen bestudeert. “Maar dat heeft Duitsland niet gedaan. Het heeft zijn leger decennialang afgebouwd.”

Die afbouw ging zelfs door tot vlak voor de Russische inval in Oekraïne. In 2021 telde Duitsland nog amper 340 tanks van de 4.000 die het in 1992 had. De shock was dan ook groot toen Olav Scholz in 2022 een Zeitenwende afkondigde en prompt 100 miljard euro uittrok voor het leger. “In 2024 had Duitsland voor het eerst na de Koude Oorlog het grootste defensiebudget in Europa”, zegt Haas.

Het feit dat Merz nu nog een versnelling hoger wil schakelen, zal volgens Haas vooral op opluchting onthaald worden in de Baltische staten en Oost-Europese landen. “Die wijzen er al jaren op dat Europa op militair vlak weinig voorstelt zolang de grootste economie geen inspanningen doet.” Toch vraagt Haas zich af hoe snel Duitsland de jaren van onderinvestering kan terugdraaien.

In een recente briefing voor het parlement zei de stafchef van de Bundeswehr dat het leger “te weinig had van alles”. Het leger kampt ook met een stevig personeelstekort. “Het is niet genoeg om grote aankondigingen te doen. Je moet het beroep ook aantrekkelijk maken en de bevolking meekrijgen. Dat is een proces van lange adem”, zegt Haas.

Historicus Hanco Jürgens: ‘Merz vindt dat Duitsland het aan zichzelf verplicht is een zelfbewuste en offensieve koers te varen’

“Op het vlak van defensiebeleid gaat Friedrich Merz verder op de weg die zijn voorganger Olaf Scholz is ingeslagen”, ziet Hanco Jürgens, historicus en onderzoeker bij het Duitsland Instituut (Universiteit van Amsterdam). “Maar hij slaat wel een heel andere toon aan.”

Scholz maakte van Duitsland de belangrijkste wapenleverancier van Europa. Toch stond hij vaak op de rem bij belangrijke beslissingen, zoals de levering van raketten of nieuwe sancties tegen Rusland. “Scholz wou Oekraïne helpen, maar zei er altijd bij dat Duitsland niet betrokken mocht worden. Merz vindt dan weer dat Duitsland het aan zichzelf verplicht is een zelfbewuste en offensieve koers te varen.”

Een recente poll toont dat 79 procent van de Duitsers Vladimir Poetin als een “vrij grote” of “zeer grote” bedreiging voor de Europese veiligheid ziet. Inmiddels zegt 74 procent hetzelfde over Donald Trump. Veel Duitsers zien Merz’ plan om van Duitsland weer een militaire grootmacht te maken dus als een noodzaak. Tegelijk rakelt die militarisering nare herinneringen op in een land dat twee wereldoorlogen begonnen is. “Zeker in Oost-Duitsland vinden veel mensen het nu wel heel hard gaat, en dat ze beter inzetten op diplomatie. En daar spelen partijen als het radicaal-rechtse AfD gretig op in.”

Waar de herbewapening van Duitsland in de jaren 50 nog erg gevoelig lag in Europa, denkt Jürgens dat de meeste landen die vandaag verwelkomen. Toch kan het de machtsverhoudingen tussen de EU-landen op de proef gaan stellen. “Als Merz straks echt het hoge woord voert in Europa, soms tegen de belangen van Frankrijk in, dan zal dat in Parijs toch wrevel opwekken.”

Actieve militairen

181.600

Actieve militairen

181.600

Duitsland-kenner Dirk Rochtus: ‘Oppositiepartijen wijzen erop dat deze militarisering tot escalatie leidt’

“Het is deze regering menens”, ziet Dirk Rochtus, professor Duitse geschiedenis en internationale politiek (KU Leuven). Dat ziet hij niet alleen aan de verklaringen van Merz, maar ook aan die van minister van Buitenlandse Zaken Johann Wadephul. Die schaarde zich achter het plan van de NAVO om de defensie-uitgaven tot 5 procent van het bbp te verhogen. “Voor Duitsland spreek je dan toch over een uitgave van in totaal 225 miljard euro”, zegt Rochtus.

Het wijst volgens de Duitsland-kenner op een radicale omkeer van de jarenlange checkbook diplomacy. Naoorlogs Duitsland doneerde wel geld voor de militaire operaties van bondgenoten, maar mengde zich zo min mogelijk. “Tot 1994 was het zelfs verboden voor Duitse troepen om deel te nemen aan missies die buiten het NAVO-grondgebied gingen. Nu is men er veel meer van overtuigd dat Duitsland zich moeten kunnen verdedigen tegen een agressor.”

Toch blijft er een sterke pacifistische beweging die gekant is tegen die militarisering. “Oppositiepartijen als BSW, Die Linke en AfD wijzen erop dat dit tot escalatie leidt. En die vertegenwoordigen toch 40 procent van de kiezers.”

Maar leeft ook de vrees dan niet dat extreemrechts in Duitsland opnieuw aan de macht kan komen? In december 2022 werd in Duitsland nog een staatsgreep van een extreemrechtse groepering verijdeld. Of wat als het AfD, dat tweede werd bij de verkiezingen, bij een toekomstige zege het sterkste leger van Europa in de schoot geworpen krijgt?

“De bevoegdheid om troepen ergens naartoe te sturen ligt in Duitsland nog altijd bij het parlement”, zegt Rochtus. “Bovendien doen alle partijen er alles aan om AfD van de macht weg te houden. En dat zie ik niet snel veranderen.”

Duitse soldaten tijdens een oefening in Gardelegen, in het noorden van het land.Getty Images