Zodra het lente wordt, ziet Adriaan Ter Braack (39) ze weer voorbijkomen op sociale media: filmpjes waarin influencers met grote stelligheid beweren dat zonnebrandcrème schadelijk is. Want: ‘Honderd jaar geleden smeerde toch ook niemand zich in?’ Online flauwekul is seizoensgebonden, weet Ter Braack inmiddels.

Onder de naam Sjamadriaan trekt Ter Braack onvermoeibaar ten strijde tegen kwakzalvers, zelfbenoemde wellnessgoeroes en BN’ers zonder verstand van zaken maar mét een lucratief handeltje in voedingssupplementen. Op sociale media haalt hij hun beweringen onderuit, hij is columnist voor Trouw, schreef het boek Eigen onderzoek eerst en was te zien in het televisieprogramma Gezond of gelul. Voor het programma Rewind van Human heeft hij nu de online serie Quatsch gemaakt, waarin hij misleidende gezondheidsclaims doorprikt en de machinaties daarachter blootlegt. “Ik kan in deze serie iets meer afstand nemen: in plaats van alleen factchecken, kijk ik naar waar al die idiotie vandaan komt en waarom mensen zo gevoelig zijn voor zulke informatie.”

Ter Braack probeert het zo luchtig mogelijk aan te vliegen: met woede of verbetenheid overtuig je niemand. En hij ziet ook wel de humor in van wat hij allemaal voorbij ziet komen op internet. “Vrouwen van middelbare leeftijd die uit een soort existentiële verveling menstruatiebloed op hun gezicht smeren omdat dit een ritueel van een oude stam zou zijn, ik vind dat tamelijk hilarisch. Ze hebben echt geen flauw benul van wat ze aan het doen zijn.”

Ze doen er toch ook niemand kwaad mee?

“Meestal negeer ik het daarom ook, al jeuken mijn handen. Het heeft geen zin om iemand met een paar honderd volgers aan te pakken, daarmee geef je het alleen maar meer aandacht. Het gaat mij ook niet zozeer om die mensen, het gaat me om de onderliggende trends en ideeën, die wel degelijk gevaarlijk en schadelijk zijn. En vaak pik ik er dan een bekende influencer uit om mijn verhaal aan op te hangen.”

“Neem zo’n Tim Douwsma, een zanger die zich in de coronatijd ontpopte tot een ‘kritisch denker’ en mensen opriep om niet alles te geloven wat de overheid zei. Prima, dat mag. Onderzoek toont ook aan dat in tijden van crisis het wantrouwen tegen de overheid groeit en mensen vatbaarder zijn voor complotten.”

“Maar inmiddels heeft Douwsma een online talkshow waarin hij allemaal lieden uitnodigt die de grootst mogelijke kolder verkopen. Dat je ziek wordt omdat je in een vorig leven iets verkeerd hebt gedaan, of dat je je kind niet moet laten vaccineren omdat de natuur ‘van zichzelf al perfect is’, dat soort flauwekul. Douwsma spreekt die mensen geen moment tegen. Dan ben je geen kritische denker, maar iemand die alle soorten onzin verspreidt, als het maar anti-mainstream is.”

Wat wil je bereiken door daar tegenin te gaan?

“Ik heb niet de illusie dat ik mensen als Douwsma zelf zal overtuigen, net zomin als de mensen die heilig geloven in zijn bullshit. Het wantrouwen tegen de instituties zit bij hen zo diep dat het hun sociale identiteit bepaalt. Ze hebben het gevoel bij een groep te horen die weet hoe de wereld écht in elkaar steekt en vinden dat de rest makke schapen zijn. Daarom reageren ze ook zo heftig als je hun theorieën weerlegt: ze zien het als een aanval op wie ze zijn.”

“Maar er is ook een middengroep die door die influencers wordt overgehaald om peperdure online cursussen te kopen of overbodige voedingssupplementen aan te schaffen. Die te horen krijgen dat E-nummers in voedsel gevaarlijk zijn, of dat detoxen of het nemen van ijsbaden supergezond is. Die mensen kan ik misschien nog wel overtuigen.”

“Het werkt niet om met een wetenschappelijk paper te gaan zwaaien waarin staat dat het onverstandig is om rauwe melk te drinken, dat gaat toch niemand lezen. Veel effectiever is het om die charlatans te ontmaskeren, om bloot te leggen dat ze pseudowetenschappelijke onzin verkondigen en aan te tonen dat daar een verdienmodel achter zit.”

Vroeger zochten mensen houvast bij de kerk, nu in spiritualiteit en bij influencers. Wat is het verschil?

“Het soort spiritualiteit dat door influencers word gepropageerd is vooral individualistisch, terwijl religie ook draait om rituelen, saamhorigheid en zingeving, zo hoor ik van wetenschappers die zich daarin hebben gespecialiseerd. Bij religie spelen enorm complexe sociologische factoren mee, waar ik niet veel van weet en daarom dus weinig over kan zeggen. Ik wil niet hetzelfde doen als waar ik anderen van beticht: ingewikkelde zaken simplificeren om mijn eigen verhaal te onderbouwen.”

“Maar als wetenschapsjournalist (Ter Braack studeerde natuurkunde en wiskunde en werkte voor onder meer Quest, red.) kan ik wel wat zeggen over de valse gezondheidsclaims van types als Arie Boomsma en Fajah Lourens. In talkshows presenteren ze zich als gezondheidsexperts en positiviteitsgoeroes, terwijl ze gewoon hun pilletjes en poedertjes willen verkopen.”

“Los van dat het ongezond is om rauwe melk te drinken, geen zonnebrand te gebruiken en je vol te proppen met supplementen, wakkeren dit soort lui het sentiment aan dat niemand te vertrouwen is: de huisarts niet, het voedingscentrum niet, het RIVM niet, de media niet, de wetenschap niet. Dat is gevaarlijk.”

Waarom voel jij je geroepen om de instituties te verdedigen?

“Sommige mensen zien mij als iemand die het systeem en de status quo beschermt, terwijl dat totaal niet zo is. Ik kom hooguit op voor de wetenschappelijke methoden die aan de basis staan van de academische wereld. Maar dat betekent niet dat ik alles wat op iedere universiteit gebeurt goed vind. Ik vind dat we enorm kritisch moeten zijn op de overheid, het RIVM, big pharma en ook op universiteiten. Maar de kritiek die je levert moet wel ergens op slaan, en als mensen onzin verkondigen dan wijs ik ze daar op.”

Maak je die influencers niet groter dan ze zijn? Veel van hen opereren in een verre uithoek van het internet.

“Je moet jezelf ook niet overschatten, ik ben geen Batman ofzo. En ik weet ook wel dat de meeste mensen op straat geen idee hebben wie Joep Rovers, Richard de Leth of ‘Tisjeboy Jay’ zijn. Tegelijkertijd is een antivaxer als Robert F. Kennedy Jr. nu minister van Volksgezondheid in de Verenigde Staten, dus zo niche is het ook weer niet.”

Was jij als klein kind al een wijsneus?

“Ik weet niet wat je bedoelt met wijsneus.”

Iemand die graag gelijk wil hebben.

“Dat weet ik niet. Ik was volgens mij wel redelijk slim en nieuwsgierig, dus ik pakte dingen snel op. Maar volgens mij maakt dat je niet automatisch een wijsneus.”

Vind je het geven van interviews eigenlijk leuk?

“Niet bepaald. Al snap ik wel dat het erbij hoort en dat het logisch is dat ook ik ter verantwoording word geroepen. En ik begrijp dat je dan persoonlijke vragen krijgt, alleen zou ik het liever over de inhoud hebben.”

“Ik heb jaren geleden eens in een interview verteld dat mijn vader, die aan ALS is overleden, op het laatst van zijn leven zijn heil zocht in alternatieve geneeswijzen. Nu staat dat op mijn wiki en wordt dat in ieder artikel over mij aangedragen als diepere verklaring voor wat ik doe.”

Ik bracht het niet ter sprake.

“Weet ik. Laat ik het dan zo zeggen: ik vind het geven van interviews gewoon niet zo’n bevredigende exercitie. Het levert me niets op en het kost me tijd en vaak ook ergernis, omdat het beeld dat van je geschetst wordt toch nooit overeenkomt met hoe ik mezelf zie.”

“Bovendien moet ik op mijn hoede zijn omdat een hoop mensen mij voortdurend onderuit willen schoffelen. Iedere keer als ik iemand als Tisjeboy tegenspreek, krijg ik een roedel online hyena’s op mij afgestuurd en stroomt mijn inbox vol met bedreigingen. Want zo werken die types: voortdurend janken dat ze gecanceld worden, maar zodra je een beetje tegengas geeft moet je de mond worden gesnoerd.”

Quatsch met Sjamadriaan: te zien bij Rewind op YouTube, TikTok en Instagram.

Luister ook naar de Parool Podcast, dé podcast over Amsterdam waarin Raounak Khaddari en Tim Wagemakers je iedere week bijpraten over alles wat er in de stad gebeurt.