Een beetje geheugen kan geen kwaad bij politieke verslaggeving. “De Brusselse begrotingsaanpak is de goede: gerichte besparingen op werkingskosten combineren met investeringen in infrastructuur. En het kompas is duidelijk gericht op het budgettair evenwicht vanaf 2024”, zo schreef Sven Gatz (Open Vld) eind 2021 in De Morgen, als minister van Begroting in het Brussels Gewest.

In het opiniestuk reageerde hij met kenmerkend voluntarisme op de vrees van oppositielid Cieltje Van Achter (N-VA) voor ‘Griekse toestanden’ met oplopende schulden en tekorten in de hoofdstad. Niks daarvan, wist Gatz, die zijn expansieve begrotingsbeleid aanprees als slimme investeringen, zoals in de metro-uitbreiding.

Vandaag is er nog weinig twijfel dat Cieltje Van Achter dichter bij de waarheid zat dan minister Gatz. Dat lijkt alleszins ook de overtuiging van de minister zelf te zijn. “Het verschil tussen de Brusselse regering en de Titanic is dat de Titanic de ijsberg niet of veel te laat zag. De Brusselse regering in lopende zaken vaart recht op de ijsberg af”, waarschuwde hij in februari in het Brussels Parlement voor de oplopende begrotingstekorten waarop hijzelf toeziet. Die analyse is correct, ze komt alleen wat laat.

Saneren of remmen

De zeer penibele kastoestand van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is een belangrijke, maar zeker niet de enige verklaring voor de vastgelopen regionale regeringsvorming. De situatie is ernstig, en de vraag of je ze aanpakt met drastisch saneren (rechtsom) of met zachtjes remmen (linksom), verdeelt de geesten.

Het zou intellectueel lui zijn om alle schuld in de schoenen van de uittredende regering-Vervoort te schuiven. Maar het zou ook fout zijn om haar verantwoordelijkheid te minimaliseren. De cijfers spreken voor zich. In de loop van één regeerperiode (2020-2024) is de schuld verdubbeld (!) van 5,8 tot 11 miljard. Die schuld loopt almaar verder op, samen met het begrotingstekort.

Waar ging het mis met het Brussels Gewest? De centen suggereren wel degelijk een antwoord op die bijna existentiële vraag. In een parlementaire hoorzitting, twee weken geleden, lichtte minister Gatz zelf toe waar een van de grootste lekken in zijn begroting zit: bij het uit de klauwen gelopen personeelsbeleid. Op tien jaar tijd verhoogden de kosten voor het Brusselse overheidspersoneel met zomaar even 70 procent. Inflatie en indexering verklaren een deel van die kostenexplosie, maar het personeelsbestand zelf groeide ook met ruim een derde (+34 procent). Pas sinds 2023 geldt er een (erg) relatieve wervingsstop.

Die cijfers, die niet bepaald wijzen op rationeel bestuur, zijn op zich al veelzeggend. Er is meer. In zijn presentatie in het parlement wees Gatz, bedoeld of onbedoeld, op een structurelere en ‘politiekere’ kwestie. Op een van zijn slides laat hij een onbeschrijflijke wirwar van logo’s en namen zien, die allen verwijzen naar een agentschap van het Brussels Gewest.

Noem het en het Brussels Gewest heeft er een of zelfs meerdere aparte agentschappen voor. Zo is er bijvoorbeeld safe.brussels, een mini-agentschapje dat over het veiligheidsbeleid gaat en waarvan niemand ooit gehoord heeft. Alleszins: de bewoners van de door drugsgeweld overspoelde volkswijken hebben er niets van gehoord. Zelfs het personeelsbeleid zit over verschillende administratietjes gespreid. Grote slokoppen zijn het openbaar vervoer (MIVB) en afvaldienst net.brussels, die hun personeelskader met honderden zagen aanzwellen. Het heeft er niet toe geleid dat de stad er netjes bijligt, om het voorzichtig uit te drukken.

De labyrintische administratie illustreert de budgettaire erfzonde van Brussel. Het Hoofdstedelijk Gewest heeft voor zichzelf een gezwollen en gepolitiseerde ‘overheid’ geschapen, zonder veel controle of matiging. Net zo ging het eerder in Brussel op stadsniveau.

Bouwputten

Die politieke spilzucht relativeert ook de klacht, vanuit Brussel, dat het gewest onvoldoende gefinancierd wordt om het hoofd te bieden aan alle grootstedelijke uitdagingen. Dat kan wel kloppen, maar feit blijft dat Brussel het geld onoordeelkundig besteedt. Dat schept weinig vertrouwen. Zo krijgt het Gewest sinds de jongste staatshervorming, in 2012, wel degelijk een financiële compensatie voor zijn bijzondere positie als metropool. Alleen is dat geld dus niet zozeer opgegaan aan kerntaken, wel aan personeelsuitbreiding en grote, betwistbare projecten, zoals de nieuwe metrolijn.

Vanzelfsprekend draagt de PS, met haar passieve minister-president Rudi Vervoort en haar dominante positie, een grote aansprakelijkheid voor de budgettaire ontsporing. Toch gaat het om een collectieve verantwoordelijkheid, ook van Vlaamse partijen.

Je zou kunnen zeggen dat het Brusselse gewestbeleid rust op een stilzwijgende communautaire deal: de Franstaligen mogen in de administratie hun zin doen, de Nederlandstaligen krijgen hun urbanistische dada’s. Politici als Sven Gatz of Pascal Smet (Vooruit) en Elke Van den Brandt (Groen) konden zo hun kosmopolitische hartje ophalen, terwijl de PS haar eigen prioriteiten diende.

Dat wérkte zelfs tot op zekere hoogte. De stad is op cruciale punten vernieuwd en vooruitgegaan. Maar nu is het geld op en dreigen de bouwputten van de metro enkel een nieuw litteken in het stadsweefsel op te leveren. Essentiële samenlevingsproblemen bleven te lang onbeantwoord, omdat het geld en de beleidsaandacht naar elders gingen.

Lakens uitdelen

Op dat financiële infarct heeft zich een communautair conflict geënt. Dat zit zo. Op gewestniveau zijn Vlaams-Brusselse politici zwaar oververtegenwoordigd (in ruil voor waarborgen voor de Franstalige minderheid op federaal vlak). Dat maakt dat Franstalige Brusselaars achter de – logische – roep om meer bevoegdheid bij het Gewest te leggen, altijd een sluipende vervlaamsing vermoeden. Regionalisering van gemeentebeleid of gefuseerde politiezones klinken voor de Vlaming rationeel, maar voor Franstaligen vaak ondemocratisch, omdat ze meer zeggenschap geven aan Vlamingen zonder draagvlak in de stad.

Het mobiliteitsplan Good Move heeft die oude wonde weer opengemaakt. Politiek gezien is Good Move vastgelopen op de drang van het Gewest om zich met het lokale, Brusselse verkeersbeleid te bemoeien. Brutaler gezegd: de flamands komen de lakens uitdelen. Dat tikt niet alleen bij de PS tegen een zeer been. Van MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez is de sterk discriminerende belofte dat Vlamingen “nooit meer” de mobiliteitsminister in het Gewest mogen leveren.

En bij de voorbije verkiezingen is die communautaire wonde dus weer hevig beginnen te bloeden. De stevige transfer van ‘hun’ stemmen naar de Vlaamse taalgroep heeft Franstalige politici getraumatiseerd. Door de beschermingsregels wegen stemmen op een Vlaamse lijst – ook van anderstaligen – veel zwaarder door dan op een Franstalige. Brussel loopt hier tegen de limieten van zijn haastig in elkaar geknutselde institutionele spelregels.

Een bloedrode begroting, een dysfunctioneel gewest, oud communautair zeer: ziedaar de ingrediënten van de toxische cocktail die nu al tot 300 dagen stilstand leidt in de Brusselse regeringsvorming. Ruw samengevat heeft de PS geen zin om zich door een kleine maar stevig beschermde Vlaamse minderheid a) de les te laten spellen en b) een pittig begrotingsbeleid te laten opdringen dat haar belangen schaadt.

De tijd is niet eindeloos. In juni moeten ratingbureaus de kredietwaardigheid van het Gewest beoordelen. Dat ziet er niet goed uit. Een negatief oordeel kan banken ertoe aanzetten de geldkraan dicht te draaien. Dan zitten we toch al vrij dicht bij ‘Griekse toestanden’.

Dit is geen virtueel spel. Een begrotingloos gewest zet vele organisaties op droog zaad. Ook dat zal zich vanaf juni laten voelen. Zo stevent het Brussels Gewest wel degelijk af op een ‘bailout’ door de federale staat als laatste redmiddel. Dat wordt nog een pijnlijk en vernederend spektakel, als het zo ver komt.

Fundamentelere vragen worden daarbij pertinent. Had ‘Brussel’ wel ooit een autonoom Gewest moeten krijgen? En moet dat dan niet alsnog veranderen, als dit het povere resultaat is? Van een vernedering gesproken.