De Blandijn aan het einde van de examenperiode: op de trappen voor de hoofdingang roken studenten nog gauw een sigaretje, binnen in de gangen overlopen ze nerveus hun samenvattingen. Een baken van rust is iets anders. Behalve misschien voor Piet Van Avermaet. Officieel hoeft de professor hier sinds oktober 2023 niet meer te zijn. Maar zoals dat gaat met academici op rust is hij toch nog bijna dagelijks op zijn oude werkplek te vinden.

Ondanks zijn pensioen is Van Avermaet vandaag nog betrokken bij allerlei onderzoeken naar meertaligheid aan de UGent, bekleedt hij de Francqui-leerstoel aan de UHasselt en start hij binnenkort als gastprofessor aan een Zuid-Afrikaanse universiteit. Tussendoor gaat hij langs op scholen, waar hij hen helpt om een taal- en diversiteitsbeleid op te zetten. Het is daar dat hij de laatste tijd bezorgde signalen oppikt.

Piet Van AvermaetStefaan Temmerman

‘Ik merk veel spanning in de leraarskamer als het over taal gaat. Sommige leerkrachten zeggen: ‘We moeten de thuistaal van de kinderen toelaten’. Anderen antwoorden: ‘Neen, meertaligheid is niet goed.’ Elke groep haalt andere onderzoekers aan voor hun stelling. Ja maar, Dirk Van Damme heeft dit gezegd. Wouter Duyck dat. Of Van Avermaet weer dit. Dat maakt me bezorgd.’

Waarom?

«Er wordt op dit moment heel zwart-wit over onderwijs gepraat. Er zijn veel extreme stemmen, aan beide kanten. Het is of meertaligheid, of het Nederlands. Of kennis, of vaardigheden. Of welzijn, of discipline. Maar dat zijn valse tegenstellingen die alleen maar onzekerheid creëren bij de leerkrachten.»

U stoort zich ook aan de toon van het onderwijsdebat, schreef u me een tijdje geleden in een bezorgde mail.

«Ik ben zeer ontgoocheld over hoe collega-academici elkaars discipline voortdurend onder vuur nemen. Aan de ene kant heb je mensen die zeggen: cognitieve psychologen hebben niets te zoeken in onderwijs. Aan de andere kant heb je er die zeggen: sociologen hebben gezorgd voor het onderwijs waar we nu in staan. Het dreigt een verhaal te worden van goede en slechte wetenschappelijke disciplines, van goede en slechte wetenschappers zelfs.»

Draagt u daar zelf niet toe bij? U bent een van de experts die het de laatste jaren sterk opnam voor meertaligheid.

«Ik ben mij bewust van het feit dat ik daar op een of andere manier ook toe heb bijgedragen. Dat is een logische reflex: je wil een visie verdedigen en stelt je daardoor soms wat extremer op. Maar nu zijn we ons zodanig aan het ingraven in ons eigen gelijk dat het mij zorgen baart. We moeten als academici grondig nadenken over hoe we communiceren. De verhalen die we creëren. De hokjes waar we de ander insteken.

«Vandaar dat ik dit gesprek zo belangrijk vind. Dit is een oproep om veel meer samen te werken. We hebben het onderzoek van de cognitief psychologen nodig, en dat van de sociologen, en de taalkundigen, en de onderwijskundigen.»

Shutterstock / Drazen Zigic

‘De experts die de afgelopen twintig tot dertig jaar ons onderwijsbeleid hebben bepaald mogen efkes aan de kant gaan staan’, zei Zuhal Demir in een interview met ons. Ze acht ze verantwoordelijk voor de dalende onderwijskwaliteit. Voelt u zich aangesproken?

«Ik snap vooral niet wat het doel van die uitspraak is. Het enige wat je ermee bereikt is dat een aantal collega’s die genuanceerd en krachtig onderzoek doen, hun mond niet meer willen opendoen. Ze vrezen anders in een bepaald kamp geplaatst te worden. Dat baart mij zorgen.

»Het beeld dat hiermee gecreëerd wordt over het soort onderwijs dat we de voorbije twintig, dertig jaar gehad hebben, strookt bovendien niet met de werkelijkheid. Het onderwijs is veel meer gebalanceerd geweest dan dat.»

Leg eens uit?

«Ik ben het ermee eens dat we een korte periode net iets te ver weggedreven zijn van het belang van kennis. Dat heeft zich vertaald in eindtermen en leerplannen die iets te exclusief focusten op vaardigheden. Maar: dat betekent niet dat zich dat ook zo in de klas vertaalde.

»Leerkrachten gebruiken ook gewoon hun gezond verstand. Ze vinden het belangrijk dat hun leerlingen iets kunnen toepassen, maar evengoed dat ze de kennis hebben over de theorie erachter. Ik stel vast dat die balans de laatste decennia op de meeste scholen wél goed zat. Nu moeten we die nog terugkrijgen in het curriculum.»

Met andere woorden: de nadruk die Demir en sommige experts op kennis leggen, is overbodig?

«Geen van beide uitersten is zinvol. Een voorbeeld dat ik altijd geef is de Franse passé composé. Als je puur op kennis focust, geef je als leerkracht eerst de uitleg over de theorie, dan laat je de leerlingen een invuloefening maken en tot slot ondervraag je hen er nog eens over op een toets. Op het moment dat leerlingen goed genoeg scoren, ga je ervan uit dat de passé composé verworven is.

»Wat we dan soms vergeten, is om die kennis vast te zetten door de passé composé te leren gebruiken in natuurlijke, meer spontane contexten. Door dialogen, groepswerken. Zodat niet alleen de leerlingen die met hun ouders op vakantie gaan naar Frankrijk of die op taalkamp gaan, die werkwoordstijd leren gebruiken.

Shutterstock

»Let op: ik vind kennis uitermate belangrijk. We gaan er ook niet geraken als een leerkracht verwacht dat alles vanuit de kinderen zelf komt. Een goede leerkracht navigeert tussen de twee. Maar die nuance ontbreekt momenteel compleet in het onderwijsdebat en -beleid. En juist dat maakt leerkrachten onzeker.»

Hoe verklaart u dan de daling in prestaties van Vlaamse leerlingen de voorbije decennia?

«Er zijn al veel verklaringen de revue gepasseerd. We mogen het niet reduceren tot een kennistekort, disciplineprobleem, of een probleem van ouders en Nederlands. Er is meer aan de hand.

»Als ik er eentje mag uitlichten: wat de professionalisering van leerkrachten betreft, hoort Vlaanderen tot de slechtste leerlingen van de klas. In Engeland of Frankrijk is er veel meer ruimte voor scholen en leerkrachten om zich bij te scholen. Hier zie ik dat scholen er de laatste tijd wel meer aandacht voor hebben, maar ze zouden nog meer ondersteuning kunnen krijgen vanuit de overheid.

»Een voorbeeld specifiek rond taal. Het algemene principe om een taal te leren is: hoe meer kansen om het zelf te spreken, hoe beter. We hebben onderzoek gedaan naar de interacties tussen leerkrachten en leerlingen in de kleuterklas. In sommige extreme gevallen praat een leerling slechts acht seconden per dag tegen de leerkracht. Acht seconden. Zwakkere leerlingen krijgen ook vaker gesloten vragen terwijl sterkere leerlingen vaker open vragen krijgen.

»Dat is niet om leerkrachten de schuld te geven. Zij doen dat niet bewust. Vaak ontbreekt het hen gewoon aan het vertrouwen, tijd of menskracht om sterk op taal in te zetten tijdens de les.»

Hoe pak je het als leerkracht dan wel goed aan?

«Stel: er zijn twee Poolse leerlingen in je klas. Je bent wiskunde aan het geven en je weet dat de ene goed is in Nederlands, en de andere niet zo. Wat als je hen nu eens voorstelt om kort, één minuutje, met elkaar te overleggen in het Pools? ‘Ja maar, zijn ze dan wel over de taak aan het spreken?’, is dan de bezorgdheid van de leerkracht. Of: wordt er over mij geroddeld?

Shutterstock / LStockStudio

»Maar zie het als een voordeel dat je hen niet verstaat. Na het minuutje overleg zeg je dan: ‘Oké, hoe hebben jullie dat nu aan elkaar uitgelegd?’. Dat is een heel krachtig moment om Nederlands te oefenen. Op korte tijd zorg je dat die leerling verbindingen legt tussen Pools en Nederlands. En je kan als leerkracht checken of ze de leerstof goed aan elkaar hebben uitgelegd. Zo niet, grijp dat dan aan om klassikaal nog even te zeggen: ‘Let op, het zit zo in elkaar en niet zo. Houd daar rekening mee.’»

Moet een leerkracht geschiedenis punten aftrekken voor dt-fouten?

«Neen, dat vind ik geen goed idee. Als een leerling tien taalfouten maakt, heeft die al nul op tien. Je kan ze wel in het rood aanduiden op de toets en er met de leerlingen over reflecteren. Maar punten aftrekken, wat bereik je daarmee? Behalve dat die leerling minder motivatie zal hebben?»

‘Een hele generatie kinderen is opgeofferd op het altaar van meertaligheid’, zei onderwijsexpert Dirk Van Damme recent in een interview met Het Laatste Nieuws.

«Dat klopt niet.»

Andere landen keken er strenger dan wij op toe dat nieuwkomers de taal leerden, vervolgt hij, en dat verklaart onze achterstand in internationaal onderzoek.

«Dat verband kun je niet leggen. Dat is te simplistisch, en opnieuw een voorbeeld van onnodige polarisatie. Elke context is verschillend. Neem nu Nederland. Het inburgeringsbeleid is al lang veel strenger dan in Vlaanderen en toch is bij hen de achterstand ook groot.»

Zit het dan in het gebrek aan discipline en respect bij leerlingen, zoals minister Demir oppert?

«Als ik langsga op scholen is er nog best veel discipline. In veel klassen die ik passeer, is het muisstil. Ook dat is dus niet zo zwart-wit.»

Verschillende scholen en leerkrachten ondertekenden recent een open brief om aan te klagen dat gedragsproblemen de spuigaten uitlopen.

«Natuurlijk zijn er scholen waar er meer gedragsproblemen zijn dan elders. En die problemen moeten in de kiem gesmoord worden. Als jongeren zwaar over de scheef gaan, is het normaal dat je ingrijpt. Een leerkracht mag ook duidelijke eisen stellen en een leerling die scheef op zijn bank hangt, vragen rechtop te zitten. Maar die discipline moet wel nut hebben, moet bijdragen aan het leerproces. Niet gewoon punten aftrekken omdat iemand zijn pen vergeten is.

»Maar we leven ook in een gepolariseerde wereld, waarin veel onderwerpen gevoeliger liggen. Door sociale media worden die verschillende ideeën nog versterkt. Leerkrachten gaan soms conflicten uit de weg, omdat ze niet weten hoe ze ermee moeten omgaan. En dan zijn ze, begrijpelijk, geneigd om soms te restrictief te zijn.

»Eigenlijk hebben ze nood aan preventief beleid, een soort houvast, dat hen leert hoe ze die verschillende visies bespreekbaar kunnen maken. Scholen kunnen ruimtes worden waar we weer leren met verschillen om te gaan. Ik werk momenteel samen met collega’s in Vlaanderen en Zuid-Afrika aan een project om leerkrachten competenter te maken als het gaat over conflicten en gevoelige onderwerpen. Zowel hier als daar is dat een groot probleem.»

Leerkrachten zijn aan hun lot overgelaten als het over diversiteit gaat, zei u onlangs in een toespraak aan de UHasselt.

«Diversiteit wordt op scholen nog te vaak als een thema gezien. We zullen ons eens een week erin verdiepen, en volgende week hebben we het over iets anders. Kumbaya noem ik dat. Maar diversiteit is de dagelijkse realiteit. Je moet nadenken hoe je wil en kan lesgeven in die diverse context, hoe je evalueert, hoe je omgaat met mentaal welzijn.

Shutterstock / panitanphoto

»In een enquête onder leerkrachten gaven de meesten aan dat ze vrij positief staan tegenover hun steeds meer diverse klassen, maar dat ze bij God niet weten hoe ze ermee aan de slag moeten gaan.

»In de beleidsnota van de nieuwe minister is er ook weinig houvast te vinden voor hoe leerkrachten met steeds meer diverse klassen moeten omgaan. Is het een vergetelheid? Gaat men ervan uit dat aandacht voor diversiteit niet belangrijk is? Dat het een puur ideologische discussie is? Ik weet het niet.»

De Vlaamse regering kijkt vooral naar de ouders, die bijvoorbeeld verplicht Nederlands zullen moeten leren.

«Ja, ouders dragen een verantwoordelijkheid, maar samen met de scholen. Het beschuldigende discours dat nu gevoerd wordt tegenover de ‘onwillige ouders’ gaat weinig effect hebben. Want die onwillige ouder zal wellicht onwillig blijven. En bij andere ouders creëert het alleen maar angst en onzekerheid.

»De stad Oostende is onlangs in gesprek gegaan met een heleboel anderstalige moeders. En wat bleek? Zij willen ook gewoon het beste voor hun kinderen. Maar ze durven soms niet naar school te komen uit angst dat de school hun Nederlands te gebrekkig vindt.

»Als school kan je met hen in gesprek gaan. Maar op een constructieve manier. Door hen uit te nodigen om Nederlands te leren, eens mee naar de bib te gaan, of door hen te stimuleren om een boek te lezen thuis. En weet je wat nog het beste advies is? Pannenkoeken bakken!»

Pannenkoeken bakken?

«Stap voor stap aan je kind uitleggen wat je aan het doen bent, of dat nu in het Turks, Pools of Nederlands is. Een taalrijke omgeving creëren thuis, net zoals dat in de klas hoort. Daar moeten we ouders sterk in maken. Niet door van hen te eisen dat ze alleen nog Nederlands spreken.»