Fel licht de vuurzee op tegen de grauwe omgeving. Vanaf een veilige afstand kijken Iraanse burgers naar de gele en oranje vlammen, waarin het silhouet te zien is van de Fase 14-fabriek, die gas verwerkt uit het South Pars-gasveld onder de Perzische Zee.

In de nacht van zaterdag op zondag heeft een Israëlische drone een explosie bij de industriële installatie veroorzaakt, meldt het Iraanse persbureau Tasnim. Een halve dag later hebben de hulpdiensten de vlammenzee nog niet weten te doven.

Als gevolg van de aanval moet een productieplatform voor de zuidkust van Iran zijn activiteiten tijdelijk staken. Het gaat om een van de platforms die gas oppompen uit dat South Pars-gasveld, onderdeel van de grootste gasbel ter wereld en voor Iran de belangrijkste bron van gas.

Dagelijks haalt het platform ongeveer 12 miljoen kubieke meter gas omhoog, genoeg om bijna een vijfde van de hoofdstad Teheran van gas te voorzien.

Aandringen VS

Nooit eerder voerde het Israëlische leger luchtaanvallen uit op de Iraanse olie- en gassector. De recente oplaaiing van het geweld tussen de twee aartsvijanden begon vrijdag met aanvallen op nucleaire faciliteiten en militaire kopstukken van de islamitische republiek.

In oktober vorig jaar had Israël al de luchtafweer van Iran onder vuur genomen. Maar de energieproductie liet Israël, mede op aandringen van de Verenigde Staten, altijd ongemoeid.

Tot afgelopen weekend. Met drones en raketten bestookt Israël binnen enkele uren de infrastructuur uit de gehele Iraanse fossiele productieketen: van de winning en verwerking tot de opslag van aardolie en -gas. De schade is op het eerste gezicht aanzienlijk. De brand in Fase 14, dat gas verwerkt uit het South Pars-gasveld, verwoest enkele fabrieksonderdelen. In de buurt raakt ook een belangrijke gasfabriek zwaar beschadigd.

Elders in Iran treft Israël een olieraffinaderij. De fabriek ligt in de stad Ray, aan de zuidgrens van Teheran. Hoewel het gaat om een van de oudste raffinaderijen van het land, is de waarde ervan niet gering: met een raffinagecapaciteit van bijna 225.000 vaten per dag is de installatie goed voor ongeveer 10 procent van de totale hoeveelheid ruwe olie die Iran dagelijks kan verwerken.

Kwart van Iraans bbp

Aan de andere kant van de hoofdstad bestookt Israël een groot brandstofdepot dicht bij een woonwijk. Zeker vier van de elf tanks raken beschadigd, blijkt uit satellietbeelden die de Volkskrant analyseerde. Volgens het Iraanse ministerie van Olie heeft het depot genoeg opslagruimte om Teheran drie dagen van brandstof te voorzien, maar waren de tanks op het moment van de aanval niet volledig gevuld.

Met de aanvallen raakt Israël Iran in het hart: de energiesector is voor het land van levensbelang. Ondanks Amerikaanse en Europese sancties verdient het land nog altijd veel geld aan de verkoop van fossiele brandstoffen. Volgens persbureau Tasnim houdt Iran jaarlijks ongeveer 110 miljard dollar over aan de verkoop van olie, oftewel een kwart van het bruto binnenlands product.

Zicht vanuit Teheran op de geraakte olieraffinaderij.Photo News

Mogelijk is Iran een nog veel grotere speler op de mondiale energiemarkt. Op de ranglijst van landen met grootste oliereserves staat het land op plek drie. De Amerikaanse Energy Information Administration schat in dat Iran nog 209 miljard vaten olie in de grond heeft zitten.

Daarmee laat het steenrijke oliestaten als de Verenigde Arabische Emiraten (113 miljard) en Koeweit (102 miljard) ver achter zich.

De kans dat Iran deze voorraden kan gebruiken om zijn inkomsten uit de olie-export op korte termijn te vergroten, lijkt echter klein. In 2015 ondertekende Iran een nucleair akkoord in ruil voor versoepeling van de Amerikaanse sancties, maar drie jaar later verscheurde president Donald Trump die overeenkomst weer.

Sindsdien voert Iran enkel nog olie uit naar landen die de westerse sancties niet erkennen, zoals China. Bijna 60 procent van de Iraanse olie bleef vorig jaar in eigen land.

Volksoproer

Aan zijn gasproductie verdient Iran nog veel minder. Enkel een paar buurlanden nemen via pijpleidingen Iraans aardgas af. Het leeuwendeel van het gas dat Iran oppompt, is bedoeld voor de eigen markt (95 procent), onder meer voor de productie van elektriciteit.

Ter vergelijking: Qatar, dat wel in staat is lng naar andere landen te verschepen, verbruikt zelf slechts 28 procent van zijn eigen gas.

Als de interne energiemarkt van Iran daadwerkelijk de gevolgen gaat voelen van de Israëlische aanvallen, moet het regime van ayatollah Ali Khamenei vrezen voor grote burgerprotesten.

Toen toenmalig president Hassan Rouhani in 2019 onaangekondigd de brandstofprijzen verhoogde, brak direct een volksoproer uit. Boze Iraniërs lieten midden op de snelweg hun auto’s achter. In Teheran vielen bij demonstraties doden.

Voor de aanvallen op de energiesector deed de Israëlische premier Benjamin Netanyahu enkele uitspraken die erop wijzen dat het zaaien van onrust een doel op zich is in de huidige oorlog.

Tijdens een televisietoespraak richtte hij zich vrijdagavond rechtstreeks tot de Iraanse bevolking. “We maken voor jullie het pad vrij om jullie doel te bereiken: vrijheid”, aldus Netanyahu. “Dit is jullie kans om op te staan en je stem te laten horen.”

Stijging olieprijs

In het verleden probeerden de VS Israël er altijd van te weerhouden om de Iraanse energiesector te bestoken. Een stijging van de brandstofprijzen zou immers ook de Amerikaanse bevolking raken.

Vorig najaar beloofde Netanyahu daarom naar verluidt nog aan de toenmalige president Joe Biden geen aanvallen uit te voeren kort voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen. In hoeverre Trump de huidige oorlogshandelingen steunt, is onduidelijk.

Een verdere escalatie van dit conflict kan ook andere delen van de wereld in een energiecrisis storten. In reactie op verdere aanvallen zou Iran kunnen besluiten de Straat van Hormuz te blokkeren.

Momenteel verloopt ongeveer 20 procent van de wereldwijde olietransporten – ook uit Saudi-Arabië, Koeweit, Irak, Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten – via deze maritieme doorgang tussen de Perzische Golf en de Golf van Oman.

Vooralsnog blijven de gevolgen van de oorlog tussen Israël en Iran voor de wereldwijde energiemarkt relatief beperkt. De olieprijs klom de afgelopen dagen op tot ongeveer 73 dollar per vat, zo’n 12 procent meer dan voor de geweldsuitbarsting van vorige week vrijdag. Begin dit jaar lag de olieprijs echter nog hoger.