Ook al zijn ze met hun vele jaren ervaring in de financiële wereld wel wat gewoon, toch stonden ook emeritus professor economie Paul De Grauwe (KU Leuven) en hoofdeconoom bij ING Peter Vanden Houte even met de mond vol tanden toen ze de Amerikaanse president Donald Trump zijn handelsoorlog hoorden afkondigen.

“Ik vroeg mij ook meteen af hoe 77 miljoen Amerikanen voor zo’n gek gestemd konden hebben”, zegt De Grauwe, die de vergelijking met de jaren 30 maakt. “Met dat verschil dat Hitler aan de macht kwam tijdens de Grote Depressie en populair werd door de grote werkloosheid weg te werken. Trump maakt de problemen alleen erger.”

Zoveel “totale flauwekul” als de formule achter Trumps tarieven had Vanden Houte in geen tijden meer gehoord. “Volgens sommige bronnen stelden alle adviseurs voor om enkel voor de twintig grootste landen importheffingen in te voeren. Dat vond Trump te ingewikkeld. Van Lesotho tot een eiland met enkel pinguïns op: iedereen heeft een tarief gekregen. En deze week volgde al meteen een pauze. Allemaal totaal belachelijk natuurlijk.”

Is Trumps ‘Liberation Day’ echt het eindpunt van tachtig jaar vrijhandel?

De Grauwe: “Alles hangt af van hoe de rest van de wereld reageert. Blijven we kalm, dan kunnen we open grenzen behouden en van het protectionistische bastion Amerika de uitzondering maken. Maar het zal buitengewoon moeilijk zijn om te voorkomen dat tarieven zich als een virus over de hele wereld verspreiden. De export die China niet kwijt kan in Amerika zal het hier proberen te verkopen. Daar gaan wij iets tegen moeten doen.”

Waarom moet dat?

Vanden Houte: “Nu al klagen Europese staalfabrieken over Chinees staal dat goedkoper is dan onze productiekosten. Ook kan je er niet omheen dat China via overheidssubsidies zijn export oppompt. Je moet wel een beetje tegengas geven.”

De Grauwe: “De Chinese overproductie is disruptief voor onze industrie. Je moet dat kanaliseren, niet uitsluiten. We zouden alle handel tot aan een bepaald niveau kunnen toelaten. Zodra een bepaalde grens wordt overschreden, gelden wel tarieven.”

Wat vinden jullie van het eerste pakket aan tegenmaatregelen dat de Europese Unie deze week goedkeurde (en nu ook even uitgesteld heeft)?

De Grauwe: “Goed, maar nog niet voldoende. Wat Trump nu doet, is het omgekeerde van wat iedereen na de Tweede Wereldoorlog deed, namelijk importheffingen verminderen. Ook dat was wederkerig: land A verminderde tarieven voor land B enkel op voorwaarde dat dat land dat ook deed.

“Het betekent dat je, net zoals China nu doet, over de hele lijn tegenmaatregelen moet nemen. Doen we dat allemaal, dan vraag ik me af of Trump overeind blijft. Door importtarieven te heffen, versterken we de lobby van Amerikaanse exportbedrijven die af willen van de tariefpolitiek van Trump.”

Vanden Houte: “De Verenigde Staten zijn wel minder een exporteconomie dan wij. Ik heb het berekend: de export uit de eurozone richting Amerika komt neer op 2 procent van ons bruto binnenlands product (bbp). Als dat 10 procent vermindert, zijn we 0,2 procent van ons bbp kwijt, en we hebben nu al zo’n lage groei in Europa.”

De Grauwe: “Maar 0,2 procent groei verliezen, daar kan je toch mee leven? Die strategie van wederkerigheid is in het verleden al buitengewoon succesvol geweest, alleen keer je ze nu om.”

Er zijn wel veel voorwaarden aan verbonden: alle landen moeten meedoen, bijvoorbeeld.

De Grauwe: “Enkel de belangrijke, zoals de Europese Unie en China. Natuurlijk heeft het geen zin als pakweg Bangladesh zegt dat het de importheffingen voor de VS optrekt.”

Vanden Houte: “Ik vind het goed dat de Europese Commissie geen uniform tarief invoert maar sectoren in Republikeinse staten viseert. Zo hoopt ze meer tegengewicht tegen Trump te creëren in zijn eigen partij. Dat vind ik ontstellend, hoe stil het is binnen die Republikeinse Partij, die vrijhandel altijd heeft gepromoot.”

Ik leid uit jullie antwoord af dat we meer met China moeten samenwerken. Hadden politici daar de afgelopen jaren niet net meer vraagtekens bij gezet?

De Grauwe: “Dat is realpolitik. Als Amerika ons als vijand behandelt, gaan wij toch niet bedelen bij een maffiabaas? Trump speelt ons anders allemaal tegen elkaar uit. Als we allemaal hard terugslaan, maximaliseren we de negatieve gevolgen voor Amerika.”

Vanden Houte: “Misschien wel als de Amerikaanse economie door zijn acties in recessie gaat. De beurs is nu al 20 procent gedaald. Dat kan leiden tot interne druk.”

De Grauwe: “Uiteraard. Het klassieke argument van economen die voor vrijhandel pleiten is om niet tussenbeide te komen. Als Amerikanen importtarieven invoeren, doen ze daar inderdaad vooral zichzelf pijn mee. Maar je kan die dynamiek toch beter versterken door harde tegenmaatregelen te nemen?”

Aandelenbeurzen daalden, stegen en daalden deze week. Wat is de conclusie na een volatiele week?

Vanden Houte: “Toch vooral dat er veel beurswaarde verloren is gegaan. En dat het risico op een recessie in de VS gigantisch is gestegen. Het consumentenvertrouwen is nog verder gedaald en ondernemingen trekken hun prijzen nog verder op. Zo krijg je een selffulfilling prophecy.”

De Grauwe: “Iedereen vreest voor een algemene handelsoorlog. Dat hebben de jaren dertig ons geleerd, toen iedereen zulke importheffingen in het leven riep tegen elkaar.”

De Grauwe en Vanden Houte: ‘Als Amerika ons als vijand behandelt, gaan wij toch niet bedelen bij een maffia­baas?’Wouter Van Vooren

Vanden Houte: “Voor een deel is dat besmetting: als de stemming in de VS somber is, voel je dat op alle financiële markten. Maar er zijn ook gewoon Europese bedrijven getroffen. Een van de bedoelingen van Trump is om industrie terug naar de VS te trekken. Ik hoor nu van sommige Belgische ondernemingen dat ze een stuk productie zullen verhuizen om handelstarieven te ontlopen.

“Tegelijk loopt Trump wel honderd jaar achter. Talloze Amerikaanse bedrijven rekenen op onderdelen uit andere delen van de wereld en moeten daar nu tarieven op betalen. Voor hen is het voordeliger om elders te produceren. Het is dus niet duidelijk of Trumps strategie zal werken.”

De Grauwe: “Natuurlijk niet. Het gaat ook uit van een verkeerde diagnose. Er is helemaal geen de-industrialisatie. De industriële productie is net blijven stijgen. Wel is de industriële tewerkstelling gedaald, dankzij grote productiviteitsstijgingen, maar dat gebeurde ook in Europa. Denken dat je dat kan omkeren met tarieven is waanzin. Welke jobs wil je ook terugbrengen? Gaan Amerikanen de Nike-sportschoenen en T-shirts willen maken die ze nu in sweatshops in Vietnam naaien?

“Trump is zo gefixeerd op goederen, terwijl de VS net enorm veel diensten exporteren. Kijk rond je heen: van Google tot Netflix, iedereen gebruikt ze hier. Trump begrijpt niet dat diensten de toekomst van Amerika zijn. Het probleem van de VS zit niet in internationale handel. Wel in het feit dat mensen die hun job verloren niet konden terugvallen op sociale zekerheid.”

Moeten we al spreken van een crisis?

Vanden Houte: “Beurzen kunnen altijd stijgen en dalen. Het probleem zijn de neveneffecten, zoals dat de langetermijnrente in de VS steeg. Dat was vreemd: normaal zakt die samen met de aandelenbeurzen, omdat beleggers vluchten naar veilige staatsobligaties. Dan stijgt de prijs daarvan en daalt de rente - die twee zijn omgekeerd evenredig met elkaar verbonden.

“Wellicht hebben heel wat fondsen in de VS met geleend geld op aandelen gespeculeerd. Toen die zakten, vroegen banken hun geld terug. Fondsen gaan dan op zoek naar wat ze het makkelijkste kunnen verkopen: Amerikaanse staatsobligaties in dit geval.”

Dat klinkt verdacht als een herhaling van de financiële crisis uit 2007. Is ons systeem niet robuuster geworden?

Vanden Houte: “Zeker in Europa kunnen er minder ongelukken gebeuren. Banken moeten bijvoorbeeld veel meer geld aanhouden als reserve. We hebben eigenlijk minder speelruimte gekregen. Wel waarschuwen regulatoren al even dat veel activiteiten zich hebben verschoven naar het zogenaamde schaduwbankieren, waar hedgefunds actief zijn.”

De Grauwe: “Dat is inderdaad een groot probleem. Op dat schaduwbankieren hebben we geen grip. Als fondsen geen cash meer hebben, moeten ze plots veel verkopen en krijg je problemen. Dat is eigenlijk altijd het begin van een financiële crisis: als een groep mensen ineens veel moet verkopen om aan geld te raken. Wat we deze week zagen in Amerika, doet daar eigenlijk aan denken.

“Je kan er gif op innemen dat Amerikaanse banken in de toekomst nog gaan duwen en trekken om de regelgeving als gevolg van de financiële crisis weer ongedaan te maken. Daar houd ik mijn hart voor vast: dat is potentieel buskruit.”

Is dat langs de rand van een financiële crisis passeren de reden waarom Trump op de pauzeknop duwde?

De Grauwe: “Inderdaad. De turbulentie op de obligatiemarkt was zo groot dat hij niet anders kon. Ik denk dat Trump in zijn broek gedaan heeft van de schrik: plots bestond de kans dat hij de geschiedenisboeken zou ingaan als de president die een financiële crisis veroorzaakt heeft.”

Is met de pauze ook de rust en de rede teruggekeerd?

Vanden Houte: “Neen. Voor Europa gelden nog altijd tarieven van 25 procent op staal, aluminium en wagens en het algemene tarief van 10 procent op andere goederen - vergeet dat niet. Het is ook maar de vraag wat er zal gebeuren als de pauze afloopt. Trump heeft deze week aangekondigd dat hij van plan is importheffingen in te voeren op farma. Dat zou zeer slecht nieuws zijn voor België: de helft van onze export naar de VS zit in farma.”

De Grauwe: “Daar ga ik volledig mee akkoord. Het is niet dat bedrijven nu plots weten wat er over negentig dagen zal gebeuren. Dus wachten ze met investeringen. Dat heeft een grote impact, die je kan vergelijken met een economische schok. In een normale economie is er een continue stroom van investeringen. Bij onzekerheid wachten bedrijven daarmee. Daardoor gaat de productie achteruit. Dus dalen inkomens en is er minder consumptie.”

Vanden Houte: “Dat klopt. Ik hoor nu van klanten dat ze hun investeringsplannen in de koelkast steken. Als iedereen dat doet, stopt de economie met draaien.”

Wat is het signaal dat u krijgt van beleggers, mijnheer Vanden Houte?

Vanden Houte: “Ze zijn niet gelukkig natuurlijk. Nieuw is volgens mij dat veel nieuwe beleggers schrikken. Vaak zijn dat mensen die in de pandemie begonnen met online beleggen en nu voor het eerst een correctie van 20 procent te verwerken krijgen. Ik zie dat zelf bij mijn kinderen, die ook online speculeren op de beurs.”

Wat zegt u hen nu?

Vanden Houte: “Als je op de beurs belegt, moet je rekening houden met dalingen. Op lange termijn haal je wel een risicopremie. Het beste voorbeeld daarvan zijn mensen die vlak voor de financiële crisis van 2007 hebben belegd. Zij hadden direct een waardedaling van 50 procent aan hun broek. Tien jaar later waren ze wel beter af dan als ze hun geld in cash hadden laten staan.”

De Grauwe: “Je kan ook een stap verder gaan en herbalanceren. Ik zat vroeger in de adviesgroep voor een Nederlandse pensioenfonds. Daar was de strategie om elke keer als de aandelenkoersen daalden bij te kopen, totdat we terug aan een vooraf bepaalde grens zaten, bijvoorbeeld 50 procent aandelen in de portefeuille. Maar dat moet je wel durven. Dat betekent dat je vandaag moet bijkopen.”

Vanden Houte: “Beleggers zijn heel graag bezig met timing: ze willen altijd wachten op ‘het juiste moment’ om te kopen. Maar zo is er altijd een excuus om niet te kopen, zoals nu. Het enige dat je kan aanbevelen is om met een zekere regelmaat - bijvoorbeeld elke drie maanden - een stuk van je inkomen te beleggen. Zijn de koersen gedaald, dan koop je goedkoper. Staan prijzen hoog? Dan heb je gewoon wat minder aandelen.”

De Grauwe: “Veel hangt ook af van hoe je belegt. Koop je een ETF (die een beursindex, korf van aandelen, munten, grondstoffen, enzovoort volgt, PG), dan zit je automatisch gespreid. Iets helemaal anders zijn individuele aandelen: bedrijven kunnen altijd failliet gaan, zoals we leerden in de financiële crisis.”