“Waar de regeringsvorming staat? Ik heb vooral de indruk dat er niet veel gebeurt.” Een bron op een Brussels kabinet ziet de toestand somber in. Tien maanden na de parlementsverkiezingen is er nog steeds geen zicht op een nieuwe regering. Niemand weet hoe het verder moet, iedereen zegt dat het de schuld van de ander is. Over de inhoud is het de voorbije 314 dagen - zo lang zijn de verkiezingen al geleden - nog niet gegaan. De formatie zit, kort gezegd, muurvast.

“Het is een puinhoop”, zegt politiek watcher en De Morgen-columnist Alain Gerlache. “Het democratisch niveau is beneden alle peil. De situatie is helemaal verziekt, en ze staan nog nergens. Het gaat nog altijd over wie met wie wil samenwerken, niet over hoe de problemen in Brussel opgelost moeten worden.”

Brussel is altijd al een politiek doolhof geweest. De 1,2 miljoen inwoners van het gewest worden bestuurd door negentien burgemeesters en schepencolleges, een regering, een parlement en drie miniparlementen annex ‘gemeenschapscommissies’: de VGC, de COCOF en de COCOM. Dat zijn héél veel politici per strekkende meter. Maar zelfs naar Brusselse normen is het schouwspel van het voorbije jaar een zootje.

Aan Franstalige kant kwam de MR als grote winnaar uit de verkiezingen. Kopman David Leisterh was de gedoodverfde opvolger van minister-president Rudi Vervoort (PS); voor het eerst in twintig jaar zouden de socialisten niet het hoogste woord voeren in de regering. Een meerderheid van MR, PS en Les Engagés lag voor de hand.

Het kalf lag aanvankelijk gebonden bij de Nederlandstalige partijen, die hun eigen meerderheid moeten zoeken. Het duurde maanden voor daar een coalitie gevormd werd. Door een toegeving van Open Vld kon N-VA mee aan boord komen. Alleen bleek dat niet echt een oplossing, want sindsdien loopt alles vast. PS wil niet met N-VA, MR en Open Vld willen niet zonder N-VA.

Vivaldi-bis

MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez probeerde daarom om PS in te ruilen voor Ecolo en DéFi, maar dat bracht evenmin soelaas: Ecolo vindt N-VA bijna net zo erg als het Vlaams Belang. Een minderheidsregering dan maar, dacht Bouchez. Maar die piste leek al bij voorbaat een mission impossible, want ook het francofiele DéFi heeft een broertje dood aan het Vlaams-nationalisme van N-VA. “Van mij mag alles, maar denkt iemand nu echt dat Défi een regering met een Franstalige minderheid gaat depanneren om de N-VA een plezier te doen?” zegt een Brussels politiek kopstuk.

Ecolo zette enkele dagen terug wel de deur op een kier voor een regering met dezelfde vier politieke families langs Nederlandstalige en Franstalige kant: groenen (Ecolo en Groen), liberalen (MR en Open Vld), socialisten (PS en Vooruit) en christendemocraten (Les Engagés en cd&v). Via X gooide Bouchez de deur onmiddellijk weer hard in het slot. “Vivaldi-bis”, noemde hij zo’n coalitie.

Het gevolg is dat er in Brussel geen enkele manier is om een regering te vormen zolang iedereen voet bij stuk houdt. Een totale impasse, die de voorbije week nog uitgediept werd door twee ‘vertrekkers’.

Eerst hield parlementslid Latifa Aït-Baala het voor bekeken bij de MR. Zij trekt nota bene naar de gezworen vijand, de PS. Daardoor verschuift maar één zetel, maar wel met een groot symbolisch gevolg: door die ene zetel is MR niet langer incontournable. In principe kan er nu ook een centrumlinkse coalitie gevormd worden zonder de liberalen.

Georges-Louis Bouchez en David Leisterh van MR.BELGA

Dat scenario is dan wel erg onwaarschijnlijk, de overstap van Aït-Baala zet de zenuwen op scherp. Want het is niet alleen de regeringsdeelname van N-VA die de formatie bemoeilijkt. “Het grootste probleem is niet de N-VA as such, het is de totaal verzuurde relatie tussen PS en MR. Zo moet je dat veto van PS tegen N-VA ook begrijpen: het is eigenlijk ook een manier om MR te treffen door op hun bondgenoot te mikken”, zegt een ingewijde.

Om het mes nog wat dieper in de wonde te draaien: de zetel die naar PS verschuift was eigenlijk die van MR-kopman David Leisterh. Hij verliet het parlement om burgemeester te worden van Watermaal-Bosvoorde, waarna Aït-Baala zijn stoel overnam.

De tweede vertrekker van de week is Fabian Maingain, zoon van DéFI-icoon Olivier Maingain. De vader verliet eind vorig jaar al de partij. Nu volgt ook de zoon, die als onafhankelijke gaat zetelen in het parlement. DéFI is daardoor een kleine partij geworden en verliest haar stemrecht in de commissievergaderingen van het Brussels halfrond. Een regering vormen met DéFI is daardoor een probleem, want voor belangrijke beslissingen dreigt de regering dan stemmen te kort te komen in het parlement.

In het rood

Rien ne va plus. En de olifant in de kamer is dat Brussel zich zo’n politieke crisis niet kan veroorloven. “Ik denk niet dat iedereen al doorheeft hoe diep de budgettaire put is. Het geld is echt wel op”, zegt Open Vld-kopstuk Frédéric De Gucht.

De kloof tussen inkomsten en uitgaven is ongezond groot, met een tekort van 1,6 miljard op een budget van 6,5 miljard. De uittredende regering begon met een schuldgraad van 130 procent. Anders gezegd: de schulden bedroegen meer dan alles wat op een jaar binnenkwam. Als dat al problematisch was, dan is de situatie nu helemaal zorgwekkend, want volgens de laatste prognoses stijgt de schuld naar 240 procent. Enkel een diepgaande sanering kan Brussel uit het financieel moeras helpen.

Maar het ziet ernaar uit dat het eerst nog slechter zal worden voor het beter wordt. Binnen enkele weken komt kredietratingbureau Standard & Poor’s met een nieuwe evaluatie van de Brusselse kredietwaardigheid. Als Brussel een lagere status krijgt, dan moet het gewest in de toekomst meer betalen om geld te lenen. Bij gebrek aan een nieuwe regering ligt er geen plan op tafel om de situatie te keren - dat zal S&P ook gezien hebben.

“De ratingverlaging van Standard & Poor’s is eigenlijk niet meer te vermijden, zelfs niet als we nu miraculeus snel een regering vormen. De vraag is niet of S&P de rating verlaagt, de vraag is hoeveel”, zegt cd&v’er Benjamin Dalle.

Vervoort afwezig

Het Brusselse stadsmagazine Bruzz deed de oefening: elke dag zonder regering dikt het Brusselse tekort aan met 4 miljoen. “Dat komt dan elke dag boven op de schuldenput van 14,5 miljard euro”, zegt Steven Van Garsse, chef politiek bij Bruzz.

“Dat is toch een groot risico voor de toekomst. Als Brussel zo blijft aanmodderen, zal het federale niveau misschien wel een keertje zeggen: Brussel kan het niet. En dan wordt er misschien beknibbeld op de bevoegdheden die Brussel als gewest heeft - het zou nog te begrijpen zijn ook. Veiligheid, armoede, financiën: de uitdagingen zijn enorm, maar er is geen beleid om de problemen op te lossen.”

Frédéric De Gucht (Open Vld).Photo News

Die vaststelling wordt wel vaker gemaakt. Het gebrek aan een nieuwe regering is één ding, maar ook de uittredende regering is al te vaak afwezig. De voorbije maanden laaide het drugsgeweld in de hoofdstad op rond het metrostation Clemenceau, in de wijk Kuregem. Maar minister-president Rudi Vervoort, nochtans bevoegd voor het veiligheidsbeleid in het gewest, krijgt voortdurend het verwijt de zaken op zijn beloop te laten.

“Op vlak van veiligheid is het duidelijk dat Brussel helemaal afwezig is. En dan zie je dat het federale niveau het overneemt, met minister Bernard Quintin die wel beleid probeert te voeren”, zegt Van Garsse.

“Het probleem met de aanslepende formatie is dubbel”, klinkt het bij Brussel-kenner Luckas Vander Taelen, die ooit nog schepen was in Vorst. “De schuldenberg, het begrotingstekort: dat is één kant van het probleem. De andere kant is: hoe vermijd je dat het nog groter wordt? Er zijn systeemfouten die niet aangepakt worden zolang de politieke stilstand aanhoudt. Het aantal ambtenaren is veel te hoog, de administratie is slecht georganiseerd en loopt over van de politieke benoemingen.

Ook voor de politieke impasse waren de uitdagingen in Brussel gigantisch, benadrukt Vander Taelen. En daar gebeurt op dit moment nagenoeg niets aan. “De straten in Brussel zijn zeer vuil. Dat is een aanslepende kwaal, en die is er niet gekomen omdat er geen nieuwe regering is. Maar het uitblijven van een nieuwe regering zorgt er wel voor dat het niet aangepakt wordt.”

“Een ander voorbeeld: mobiliteit. Ik rijd zelden met de auto in Brussel, maar als ik het eens doe … Zelfs op de grote assen moet je uren in de file staan. Zonder nieuwe regering kan daar niks aan gedaan worden.”

Onzekerheid voor festivals

In het straatbeeld is voorlopig weinig te merken van de aanslepende formatie. De trams en metro’s rijden, de Brusselse metropool draait nog steeds. Maar achter de schermen kraakt en piept een deel van het publieke leven wel degelijk. Zonder nieuwe regering werkt het gewest met een begroting van zogenaamde ‘voorlopige twaalfden’. De uitgaven worden dan gebaseerd op de uitgaven van vorig jaar: per maand kan één twaalfde worden uitgegeven van het vorige jaarbudget. Daardoor worden grote beslissingen over bijvoorbeeld stedenbouwkundige dossiers in principe uitgesteld.

“De regering in lopende zaken begint te wegen op het beleid. Niet zozeer op lopende langetermijnprojecten, in mobiliteit of stadsvernieuwing, wel in gezondheid en sociale sectoren, waar een middenveld afhangt van subsidies”, zegt Elke Van den Brandt (Groen). Zo zal Actiris, de Brusselse tegenhanger van de VDAB, wellicht een crèche moeten sluiten voor kinderen van werkzoekenden, omdat er gewoon geen extra budget vrijgemaakt kan worden.

Heel wat culturele evenementen worden ten dele gefinancierd met subsidies die als doel hebben het imago van Brussel te versterken. Maar nu dat geld slechts maand per maand vrijgegeven wordt, zonder zekerheid over de lange termijn, groeien de kopzorgen in de culturele sector.

Elke Van den Brandt (Groen).Photo News

“Klara Festival, de Feeëriën van de Ancienne Belgique, het Kunstenfestivaldesarts in de Bozar, het Passa Porta Festival, Zinneke, Brosella: die hangen allemaal voor een deel af van die subsidies”, zegt Brigitte Neervoort, coördinator van het Brussels kunstenoverleg RABKO. “De onduidelijkheid is heel groot. We hebben een bevraging gedaan, en heel wat organisaties zeggen ons dat ze de programmatie zullen moeten terugschroeven als de subsidies wegvallen. Dan moet er natuurlijk ook geknipt worden in het personeel.”

Hetzelfde valt te horen bij Brussels Museums, de koepelorganisatie van 126 Brusselse musea. “De situatie is voor niemand makkelijk. Persoonlijk heb ik het gevoel dat de hele sector moe is”, zegt directeur Julien Staszewski. Voor lopende projecten blijft de financiering voorlopig overeind. “Maar de middelen worden niet geïndexeerd, terwijl de lonen van het personeel natuurlijk wel geïndexeerd worden.” In sommige musea moeten daardoor nu al mensen ontslagen worden, of worden ze in vooropzeg geplaatst.

Ook Staszewski klaagt over de grote onzekerheid. “Deze week liep de Nocturne van de Brusselse musea, maar ik heb gisteren pas antwoord gekregen op onze subsidieaanvraag. En we hebben nog geen cent gezien. Bovendien: als musea dagelijks horen dat ze minder geld gaan krijgen, dan worden ze voorzichtig en stellen ze programmaties uit. Dat heeft natuurlijk nu al gevolgen voor de ticketverkoop, en voor iedereen die in voor de musea werkt.”

Toch zal het niet anders kunnen, klinkt het in politieke middens. Brussel leeft boven zijn stand, en dat is niet langer vol te houden. “Er gaan harde, onpopulaire beslissingen genomen moeten worden. Het nieuwe museum Kanal zal er iets minder blits moeten gaan uitzien dan in de filmpjes die het zelf verspreidt. Jammer, maar helaas. Ook dromen over ambitieuze stadsvernieuwingsprojecten gaan beter de koelkast in”, zegt Frédéric De Gucht.

“Moet het gewest een museum financieren voor de tekenaar van ‘Le Chat’, terwijl we niet eens geld hebben om de kaaimuren te renoveren?”, klinkt het ook bij Benjamin Dalle. Ook de uitbouw van de nieuwe metrolijn door Brussel zal eraan moeten geloven. “Metro 3 is totaal onbetaalbaar. We moeten daar zo snel mogelijk mee stoppen, of de budgettaire catastrofe zal niet meer te overzien zijn.”

Voorlopig blijven al die gevoelige beslissingen onaangeroerd liggen. Het is aan een nieuwe regering om knopen door te hakken, maar die laat nu al meer dan 300 dagen op zich wachten - en een voor de hand liggende uitweg is nergens te bekennen. Van Garsse: “Ik denk dat er bij veel Brusselaars een grote frustratie aan het groeien is: hoe kan het dat de politiek er maar niet in slaagt om een oplossing te vinden?”

Tim Dirven